Fuþark starszy
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg/300px-01_Runes_of_the_Elder_Futhark_painted_on_little_stones_-_Runen_des_%C3%A4lteren_Futhark_auf_kleine_Steine_gemalt.jpg)
Fuþark (Futhark) starszy – najstarsza forma alfabetu runicznego, o charakterze ogólnogermańskim, używana od II do VIII wieku. Zachowało się około 350 inskrypcji pisanych tą odmianą alfabetu, pochodzących głównie z terenu Półwyspu Jutlandzkiego i Skanii, ale również w Europie Środkowej m.in. na Morawach[1]. W wyniku procesów fonetycznych zachodzących w językach germańskich został wyparty w Skandynawii przez zredukowany tzw. fuþark młodszy, a na Wyspach Brytyjskich przez 28-znakowy, a później 31-znakowy, fuþork.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Kylverstenen_1383.jpg/300px-Kylverstenen_1383.jpg)
Fuþark starszy składał się z 24 liter, podzielonych na trzy ośmioznakowe grupy. Każda z liter miała swoją nazwę, będącą zarazem określeniem pewnej wartości o najprawdopodobniej magicznym charakterze:
Runa | Wartość fonetyczna | Nazwa | Znaczenie |
---|---|---|---|
![]() | f | *fehu(inne języki) | bogactwo |
![]() | u | *ūruz(inne języki) | tur, wół |
![]() | þ | *þurisaz(inne języki) | olbrzym, zła moc |
![]() | a | *ansuz(inne języki) | bóg |
![]() | r | *raidō(inne języki) | wyprawa |
![]() | k | *kaunan(inne języki) | choroba, rana, wrzód |
![]() | g | *gebō(inne języki) | dar |
![]() | w | *wunjō(inne języki) | powodzenie |
![]() | h | *haglaz(inne języki) | grad |
![]() | n | *naudiz(inne języki) | los |
![]() | i | *īsaz(inne języki) | lód, śmierć |
![]() | j | *jēran(inne języki) | rok, plon |
![]() | ï | *īwaz(inne języki) | cis |
![]() | p | *perþo(inne języki) | drzewo owocowe |
![]() | z | *algiz(inne języki) | łoś |
![]() | s | *sōwilō(inne języki) | słońce |
![]() | t | *tiwaz(inne języki) | Tyr |
![]() | b | *berkanan(inne języki) | brzoza |
![]() | e | *ehwaz(inne języki) | koń |
![]() | m | *mannaz(inne języki) | człowiek |
![]() | l | *laguz(inne języki) | woda |
![]() | ŋ | *ingwaz(inne języki) | fallus, płodność |
![]() | d | *dagaz(inne języki) | dzień |
![]() | o | *ōþilan/*ōþalan(inne języki) | dziedzictwo |
Przypisy
- ↑ RadosławR. Biel RadosławR., Germańskie runy odkryte na terenie słowiańskiej osady z VI w. [online], Archeologia Żywa, 12 lutego 2021 [dostęp 2022-12-29] (pol.).
Bibliografia
- Paulina Horbowicz, Gert Kreutzer, Witold Maciejewski, Dominika Skrzypek: Runy. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2011. ISBN 978-83-7436-259-7.