Kalina (roślina)

Kalina

Kalina koralowa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

szczeciowce

Rodzina

piżmaczkowate

Rodzaj

kalina

Nazwa systematyczna

Viburnum L.
Sp. Pl. 267. 1753

Typ nomenklatoryczny

Viburnum lantana L.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Kalina (Viburnum L.) – rodzaj roślin zaliczany w systemach APG do rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej wyodrębniany w monotypową rodzinę kalinowatych (Viburnaceae) lub włączany do przewiertniowatych (Caprifoliaceae). W obrębie rodzaju wyróżnia się ok. 200 gatunków^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty półkuli północnej oraz sięga obszarów równikowych i półkuli południowej w Azji Południowo-Wschodniej oraz Ameryce Południowej^[4]. W Polsce dziko rosną dwa gatunki – kalina koralowa (V. opulus) i kalina hordowina (V. lantana), z czego tylko ten pierwszy jest rodzimym^[5].

Liczne gatunki z tego rodzaju są uprawiane jako rośliny ozdobne dla efektownych kwiatostanów, barwnych owoców, atrakcyjnego listowia^[6]^[7], czasem też wonnych kwiatów^[8]. Niektóre mają owoce jadalne, inne trujące. Część gatunków wykorzystywanych jest lokalnie jako rośliny lecznicze^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. Występuje niemal w całej Eurazji – brak jego przedstawicieli tylko na obszarach pustynnych Półwyspu Arabskiego i Azji Środkowej oraz części obszarów północno-wschodniej Azji (w Jakucji i na Kamczatce). Na południowym wschodzie sięga Nowej Gwinei, a w rejonie basenu Morza Śródziemnego – północno-zachodniej Afryki. Kaliny rosną także w niemal całej Ameryce Północnej (bez Małych Antyli i pustynnych obszarów południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych). Występują także w Ameryce Południowej w Andach i Amazonii^[4]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Azji Południowo-Wschodniej (tylko w Chinach rosną 73 gatunki, z czego 45 to endemity tego kraju), poza tym liczne gatunki występują w tropikach Ameryki Południowej^[9].

Z tradycyjnie wyróżnianych w obrębie rodzaju 10 sekcji z Eurazją związane są: Megalotinus, Solenotinus, Tinus, Tomentosa, Viburnum i Pseudotinus. Sekcje Lentago i Oreinotinus występują głównie na kontynentach amerykańskich. Przedstawiciele sekcji Odontotinus rosną i w Azji i na kontynentach amerykańskich, a sekcji Opulus na wszystkich kontynentach strefy umiarkowanej północnej^[7].

Rodzaj wyewoluował najwyraźniej w górskich lasach południowo-wschodniej Azji, skąd kilkukrotnie migrował na północ rozprzestrzeniając się w strefie umiarkowanej i docierając do Europy, a w eocenie także do Ameryki Północnej. W miocenie część linii rozwojowych ze strefy umiarkowanej wtórnie zasiedliła strefę międzyzwrotnikową^[7].

Morfologia

Pokrój: Krzewy zwykle o prosto wzniesionych pędach, rzadziej niskie drzewa osiągające do 10 m wysokości^[8]. Pędy są nagie lub owłosione, włoski pojedyncze proste lub gwiazdkowate, czasem skupione w pęczkach^[9].
Liście: Sezonowe lub zimozielone, nakrzyżległe^[9]^[8]^[10], pojedyncze i ogonkowe, całobrzegie, ząbkowane lub z 3–5 klapami^[9]^[10]. Przylistki drobne lub ich brak^[9].
Kwiaty: Drobne, obupłciowe i 5-krotne^[9]^[10]. Zebrane w kulistawe lub mniej lub bardziej spłaszczone od góry kwiatostany (wiechy i podbaldachy^[10]), nierzadko o brzeżnych kwiatach powiększonych, asymetrycznych i płonnych, z powiększoną koroną^[9]^[8]^[10]. Kielich niewielki, 5-ząbkowy. Korona kółkowa, dzwonkowata lub rurkowata, zwykle biała, czasem czerwonawa, różowawa lub zielonkawa. Pręcików 5, o cienkich nitkach. Zalążnia wpół dolna, trójkomorowa, z jedną komorą płodną, zawierającą pojedynczy zalążek. Szyjka słupka krótka, zwieńczona znamieniem główkowatym lub trójdzielnym^[9].
Owoce: Czerwone, purpurowe, granatowe lub czarne, rzadziej żółte pestkowce z jednonasienną, nieco spłaszczoną pestką^[9]^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z pięciu rodzajów w rodzinie piżmaczkowatych (Adoxaceae), stanowiącej klad bazalny w obrębie rzędu szczeciowców (Dipsacales) w grupie euasterids II wchodzącej w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots). Rodzaj stanowi klad bazalny w obrębie rodziny, więc zgodnie z regułami taksonomicznymi może być wyodrębniany jako rodzina siostrzana dla pozostałych rodzajów (kalinowate Viburnaceae). Błędem natomiast jest włączanie go do przewiertniowatych, stanowiących odrębną linię rozwojową^[2].

Wykaz gatunków^[4]

Viburnum acerifolium L.
Viburnum acutifolium Benth.
Viburnum alabamense (McAtee) Sorrie
Viburnum albopedunculatum Gilli
Viburnum amplificatum J.Kern
Viburnum amplifolium Rehder
Viburnum anabaptista Graebn.
Viburnum annamensis Fukuoka
Viburnum antioquiense Killip & A.C.Sm.
Viburnum arboreum Britton
Viburnum atrocyaneum C.B.Clarke
Viburnum australe C.V.Morton
Viburnum awabuki K.Koch
Viburnum ayavacense Kunth
Viburnum beccarii Gamble
Viburnum betulifolium Batalin
Viburnum blandum C.V.Morton
Viburnum boninsimense (Makino) Koidz. ex Nakai
Viburnum brachyandrum Nakai
Viburnum brachybotryum Hemsl.
Viburnum bracteatum Rehder
Viburnum brevitubum (P.S.Hsu) P.S.Hsu
Viburnum buddleifolium C.H.Wright – kalina budlejolistna
Viburnum burejaeticum Regel & Herder – kalina mandżurska
Viburnum × burkwoodii Burkwood & Skipwith – kalina Burkwooda
Viburnum × carlcephalum Burkwood ex Rullo, Brach & Gandhi – kalina amgielska
Viburnum carlesii Hemsl. – kalina koreańska
Viburnum carolinianum Ashe
Viburnum cassinoides L.
Viburnum caudatum Greenm.
Viburnum chingii P.S.Hsu
Viburnum chinshanense Graebn.
Viburnum chunii P.S.Hsu
Viburnum ciliatum Greenm.
Viburnum cinnamomifolium Rehder
Viburnum clemensiae J.Kern
Viburnum colebrookeanum Wall. ex DC.
Viburnum congestum Rehder
Viburnum coriaceum Blume
Viburnum cornutidens Merr.
Viburnum corylifolium Hook.f. & Thomson
Viburnum corymbiflorum P.S.Hsu & S.C.Hsu
Viburnum corymbosum Urb.
Viburnum costaricanum (Oerst.) Hemsl.
Viburnum cotinifolium D.Don
Viburnum cubense Urb.
Viburnum cylindricum Buch.-Ham. ex D.Don
Viburnum dalzielii W.W.Sm.
Viburnum dasyanthum Rehder
Viburnum davidi Franch. – kalina Davida
Viburnum deamii (Rehder) Bush
Viburnum dentatum L. – kalina zębata
Viburnum dilatatum Thunb.
Viburnum discolor Benth.
Viburnum disjunctum C.V.Morton
Viburnum divaricatum Benth.
Viburnum edule (Michx.) Raf.
Viburnum elatum Benth.
Viburnum ellipticum Hook.
Viburnum erosum Thunb. – kalina wygryziona
Viburnum erubescens Wall. ex DC.
Viburnum euryphyllum Standl. & Steyerm.
Viburnum fansipanense J.M.H.Shaw, Wynn-Jones & V.D.Nguyen
Viburnum farreri Stearn – kalina wonna
Viburnum floccosum Killip & A.C.Sm.
Viburnum foetidum Wall.
Viburnum fordiae Hance
Viburnum formosanum (Hance) Hayata
Viburnum fragile Killip & A.C.Sm.
Viburnum furcatum Blume ex Maxim.
Viburnum garrettii Craib
Viburnum glaberrimum Merr.
Viburnum glabratum Kunth
Viburnum glomeratum Maxim.
Viburnum goudotii Killip & A.C.Sm.
Viburnum grandiflorum Wall. ex DC. – kalina wielkokwiatowa
Viburnum griffithianum (Kurz) C.B.Clarke
Viburnum hainanense Merr. & Chun
Viburnum hallii (Oerst.) Killip & A.C.Sm.
Viburnum hanceanum Maxim.
Viburnum harryanum Rehder
Viburnum hartwegii Benth.
Viburnum hayatae I.M.Turner
Viburnum hengshanicum Tsiang
Viburnum henryi Hemsl. – kalina Henry’ego
Viburnum hispidulum J.Kern
Viburnum × hizenense Hatus.
Viburnum hoanglienense J.M.H.Shaw, Wynn-Jones & V.D.Nguyen
Viburnum hondurense Standl.
Viburnum hupehense Rehder
Viburnum incarum Graebn.
Viburnum inopinatum Craib
Viburnum jamesonii (Oerst.) Killip & A.C.Sm.
Viburnum japonicum (Thunb.) Spreng.
Viburnum jelskii Zahlbr.
Viburnum jucundum C.V.Morton
Viburnum junghuhnii Miq.
Viburnum kansuense Batalin
Viburnum kerrii E.T.Geddes
Viburnum × kiusianum Hatus.
Viburnum koreanum Nakai
Viburnum lancifolium P.S.Hsu
Viburnum lantana L. – kalina hordowina
Viburnum lantanoides Michx.
Viburnum lasiophyllum Benth.
Viburnum laterale Rehder
Viburnum lautum C.V.Morton
Viburnum lehmannii Killip & A.C.Sm.
Viburnum leiocarpum P.S.Hsu
Viburnum lentago L. – kalina kanadyjska
Viburnum lobophyllum Graebn.
Viburnum loeseneri Graebn.
Viburnum longipedunculatum (P.S.Hsu) P.S.Hsu
Viburnum longiradiatum P.S.Hsu
Viburnum lutescens Blume
Viburnum luzonicum Rolfe
Viburnum macdougallii Matuda
Viburnum macrocephalum Fortune
Viburnum mathewsii (Oerst.) Killip & A.C.Sm.
Viburnum meiothyrsum Diels
Viburnum melanocarpum P.S.Hsu
Viburnum microcarpum Schltdl. & Cham.
Viburnum microphyllum (Oerst.) Hemsl.
Viburnum molinae Lundell
Viburnum molle Michx.
Viburnum mongolicum (Pall.) Rehder
Viburnum mortonianum Standl. & Steyerm.
Viburnum mullaha Buch.-Ham. ex D.Don
Viburnum nervosum D.Don
Viburnum nitidum Aiton
Viburnum nudum L.
Viburnum obovatum Walter
Viburnum obtectum J.H.Vargas
Viburnum obtusatum D.N.Gibson
Viburnum odoratissimum Ker Gawl.
Viburnum oliganthum Batalin
Viburnum omeiense P.S.Hsu
Viburnum opulus L. – kalina koralowa
Viburnum orientale Pall.
Viburnum parvifolium Hayata
Viburnum phlebotrichum Siebold & Zucc.
Viburnum pichinchense Benth.
Viburnum pilushanicum S.S.Ying
Viburnum platyphyllum Merr.
Viburnum plicatum Thunb. – kalina japońska
Viburnum propinquum Hemsl.
Viburnum prunifolium L. – kalina śliwolistna
Viburnum punctatum Buch.-Ham. ex D.Don
Viburnum pyramidatum Rehder
Viburnum queremalense Cuatrec.
Viburnum rafinesqueanum Schult.
Viburnum recognitum Fernald
Viburnum rhytidophyllum Hemsl. – kalina sztywnolistna
Viburnum rufidulum Raf.
Viburnum rugosum Pers.
Viburnum sambucinum Reinw. ex Blume
Viburnum sargentii Koehne – kalina Sargenta
Viburnum scabrellum (Torr. & A.Gray) Chapm.
Viburnum schensianum Maxim.
Viburnum seemenii Graebn.
Viburnum sempervirens K.Koch
Viburnum setigerum Hance
Viburnum shweliense W.W.Sm.
Viburnum sieboldii Miq. – kalina Siebolda
Viburnum spruceanum Rusby
Viburnum squamulosum P.S.Hsu
Viburnum stellatotomentosum (Oerst.) Hemsl.
Viburnum stenocalyx (Oerst.) Hemsl.
Viburnum stipitatum J.H.Vargas
Viburnum subalpinum Hand.-Mazz.
Viburnum subpubescens Lundell
Viburnum subsessile Killip & A.C.Sm.
Viburnum sulcatum (Oerst.) Hemsl.
Viburnum suratense Killip & A.C.Sm.
Viburnum suspensum Lindl.
Viburnum sympodiale Graebn.
Viburnum taitoense Hayata
Viburnum taiwanianum Hayata
Viburnum tashiroi Nakai
Viburnum tengyuehense (W.W.Sm.) P.S.Hsu
Viburnum ternatum Rehder
Viburnum tiliifolium (Oerst.) Hemsl.
Viburnum tinoides L.f.
Viburnum tinus L. – kalina wawrzynowata
Viburnum toronis Killip & A.C.Sm.
Viburnum trabeculosum C.Y.Wu
Viburnum treleasei Gand.
Viburnum tricostatum C.E.C.Fisch.
Viburnum tridentatum Killip & A.C.Sm.
Viburnum trilobum Marshall – kalina amerykańska
Viburnum triphyllum Benth.
Viburnum triplinerve Hand.-Mazz.
Viburnum undulatum (Oerst.) Killip & A.C.Sm.
Viburnum urbani Graebn.
Viburnum urceolatum Siebold & Zucc.
Viburnum utile Hemsl. – kalina pożyteczna
Viburnum venosum Britton
Viburnum venustum C.V.Morton
Viburnum vernicosum Gibbs
Viburnum villosum Sw.
Viburnum wardii W.W.Sm.
Viburnum weberbaueri Graebn.
Viburnum witteanum Graebn.
Viburnum wrightii Miq.
Viburnum wurdackii T.R.Dudley
Viburnum yunnanense Rehder

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-20] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
↑ ^a ^b ^c ^d Viburnum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-23] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 201, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 964–965, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Lyu i inni, Spatial Patterns and Determinants of Endemic Taxa Richness in the Genus Viburnum (Adoxaceae) in China, „Diversity”, 14 (9), 2022, s. 744, DOI: 10.3390/d14090744 [dostęp 2023-06-23] .
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 448. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ QinerQ. Yang QinerQ., ValéryV. Malécot ValéryV., Viburnum Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-06-23] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., JakubJ. Dolatowski JakubJ., Dendrologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 489-490, ISBN 83-01-12099-1 .