Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku

Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku
(nie istnieje)

kościół klasztorny
Kościół i klasztor w 1876 roku
Państwo	ZSRR
Republika związkowa	Białoruska SRR
Miejscowość	Witebsk
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	św. Józefa
Historia Data rozpoczęcia budowy 1716 Data zakończenia budowy 1731 Data poświęcenia 1751 Data zniszczenia • przez 1956 (1957) wyburzenie Fundator Marcjan Michał Ogiński
Dane świątyni Styl barok Architekt K. Anglianini Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba naw 3
Położenie na mapie Witebska Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku (nie istnieje)
Położenie na mapie Białorusi Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku (nie istnieje)
Położenie na mapie obwodu witebskiego Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku (nie istnieje)
55°11′34,9″N 30°12′25,1″E/55,193028 30,206972
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku – nieistniejący kościół i klasztor Jezuitów w Witebsku. Znajdował się na terenie Zamku Dolnego, na lewym brzegu rzeki Wićby. Leżał przy skrzyżowaniu ulic Wielkiej i Zamkowej (ob. Lenina i Frunzego), gdzie obecnie znajduje się plac Wolności pełniący rolę parkingu. Zachowały się fundamenty budynku.

Historia

Środki na utworzenie placówki Jezuitów przeznaczył wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski, który 26 sierpnia 1637 r. przeznaczył im znaczne dobra ziemskie^[1]. Jezuici przyjechali do Witebska w 1637 roku i początkowo pracowali w kościele farnym. W latach 1643–1644 superior Wojciech Dębiński zbudował drewniany kościół św. Józefa. Jezuicki kompleks klasztorny szybko stał się znacznym ośrodkiem oświatowym, działała przy nim szkoła dla dzieci zubożałej szlachty, drukarnia i teatr. Przed połową XVII w. jezuici władali wschodnią częścią Dolnego Zamku, oblaną dopływami Dźwiny i otoczoną drewnianymi fortyfikacjami. Zajmowała ona ponad 2 hektary (nieregularny czworobok ok. 100 × 210 m), pomiędzy Mostem Rynkowym (zwanym później Miejskim, Jezuickim, a w XIX wieku „Krasnym”) od północy, a Mostem Zadunawskim od wschodu^[1]. Wzniesiono osobny budynek szkoły (1648) i szpital (1652). Po trwającej 100 dni heroicznej obronie, jesienią 1654 r. miasto na 13 lat trafiło pod okupację moskiewską^[1]. Wraz z obrońcami twierdzy jezuici trafili do niewoli w Kazaniu, a w opuszczonych budynkach otwarto monaster św. Aleksego. Po powrocie Witebska w granice Rzeczypospolitej. Rezydencja witebska została wskrzeszona w 1668 roku, a w 1682 roku podniesiona została do rangi kolegium. W 1668 roku Jezuici założyli teatr. W 1676 roku powstała bursa, w 1679 roku zbudowano szkołę, w 1682 roku młyn^[1]. W 1682 roku otworzono kolegium, które prowadziło kursy filozofii i teologii moralnej^[2]. W 1697 roku zbudowano aptekę. Najhojniejszym dobrodziejem kolegium był w tych czasach podkomorzy witebski Adam Franciszek Kisiel, który z kościoła św. Józefa uczynił rodzinne mauzoleum oraz ośrodek kultu bł. Jozafata^[1].

Murowany kościół i kolegium

W wigilię Zielonych Świąt w 1691 r. rektor Walenty Hermanowski położył kamień węgielny pod piętrowego kolegium. W 1700 r. kolegium gościło króla Augusta II Mocnego.

Podczas wojny północnej, w dniu 28 września 1708 r. kolegium podzieliło los całego miasta ukaranego przez cara Piotra I. Kozacko-kałmucki oddział jazdy spalił Witebsk, „całe zamki y miasto, ratusz y kramy, Wzhorie, Zaruczewie y Zadunawie, cztery kościoły y cerkwi dwanaście”^[1]. Wszystkie drewniane budowle, łącznie z kościołem św. Józefa spłonęły, a także dachy nieukończonego kolegium^[1][3].

Darowizny pozwoliły w 1714 r. ukończyć kolegium. W 1716 roku ze środków kasztelana witebskiego Marcjana Michała Ogińskiego i miejscowej szlachty rozpoczęto budowę murowanego kościoła. Początkowo dość długo zakładano fundamenty, a właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1721–1731. W 1732 roku wewnątrz nowego kościoła pojawiły się trzy ołtarze^[1]. Pracami kierował włoski architekt K. Anglianini, autor ołtarza świątyni i wykładowca teorii architektury w kolegium^[4]. W dniu 5 sierpnia 1731 roku sufragan wileński Jerzy Ancuta konsekrował kościół. Od 1737 r., na fundamentach założonych jeszcze w 1691 r., zbudowano drugie skrzydło kolegium. Murowane budynki kolegium zbudowano w latach 1691–1714 i 1737-1755. W XVIII wieku kościół św. Józefa usytuowany obok witebskiego dworu Ogińskich, spełniał funkcję ich głównego mauzoleum. W 1751 r. w rodzinnej krypcie spoczął wojewoda Marcjan Ogiński, uważany za głównego fundatora.

Znacznie ucierpiały podczas pożaru w 1757 i 1762 roku^[2]. Okres odbudowy kościoła zamykał się w latach 1763–1767, prowadząc jednocześnie budowę zachodniego skrzydła kolegium^[1]. W pracach projektowych brał udział Jan Krzysztof Glaubitz, ponieważ w październiku 1760 r. w rachunkach pojawił się zapis o wypłatę „P. Glaubiczowi architektowi”^[1].

Odnawianie kolegium trwało do 1799 roku, przez co nabrało ono cech stylu przejściowego od baroku do klasycyzmu. W latach 1799–1800 zbudowano nowy gmach szkolny z dochodów klasztornej apteki. Był to tak zwany „Dom z kopułą” i miał on już cechy stylu klasycystycznego.

W 1820 roku władze rosyjskie zlikwidowały zakon jezuitów. W latach 1822–1839 budynek zajmowali bazylianie. Po Powstaniu listopadowym, w 1832 roku zamknięto szkołę, w której prowadzono zajęcia w języku polskim.

Adaptacja kościoła na cerkiew

Po synodzie połockim, likwidującym unię na Białorusi, władze przekazały cały kompleks Patriarchatowi Moskiewskiemu. Kościół został przebudowany w stylu klasycystycznym i poświęcony jako sobór św. Mikołaja (nowym patronem został patron ówczesnego rosyjskiego cara). Pojawił się projekt przebudowy zwieńczeń wież i centralnej kopuły na półkoliste, a wieżę zegarową miał wieńczyć szpic w stylu empire. Projektu jednak nie zrealizowano. Roboty prowadzone w latach 1842–1843 polegały m.in. na usunięciu barokowych szczytów fasady i transeptu i budowie w ich miejscu trójkątnych frontonów^[1]. Przetrwała jednak barokowa kopuła. Opróżniono krypty, wyrzucając z nich zmumifikowane ciała fundatorów i zakonników^[1].

W roku 1867 do Witebska przyjechał architekt Mikołaj Czagin, który wykonał nowy projekt przebudowy i wkrótce rozpoczęto prace trwające do 1872 roku^[1]. Podczas przebudowy kompleksu rozebrano wieżę kolegium, a wieże kościoła przebudowano w stylu średniowiecznej architektury moskiewskiej. Przebudowy znacznie zmieniły autentyczny wygląd budynku, jednak jego znaczenie w organizacji przestrzeni i sylwetce panoramy centrum miasta pozostało istotne. Razem z kompleksem klasztoru bernardynów, kolegium jezuitów stwarzało wrażenie lustrzanej symetrii Rynku i placu soborowego jako jednego zespołu architektonicznego.

Jednak w 1956 roku (według innych źródeł w 1957^[2]) bolszewicy zniszczyli oba klasztorne kompleksy w celu „uporządkowania i rekonstrukcji” centrum miasta^[5].

Obecnie władze miasta zamierzają odbudować dawny kompleks klasztorny jezuitów w wyglądzie po przekazaniu go Patriarchatowi Moskiewskiemu. Planowane jest odbudowanie świątyni, nie w jej początkowym, barokowym wyglądzie, lecz z późniejszymi „murawjowskimi” przebudowami fasady głównej i wież (z dodanymi cebulastymi kopułami).

Architektura

Kościół był pomnikiem architektury późnego baroku. Była to 2-wieżowa, trójnawowa bazylika z półkolistą apsydą i bocznymi zakrystiami.

Galeria

Zobacz też

• Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR

Przypisy

Bibliografia

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі – Кадэнцыя. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005, s. 684.
• Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. Мн.: Ураджай, 2001, s. 287.
• Кулагін А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; маст. І. І. Бокі. – 2-ie wyd. Мн.: БелЭн, 2001, s. 216.
• Кулагін А. Праваслаўныя храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік. – 2-ie wyd. Мн.: БелЭн, 2001, s. 328.
• Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku na stronie internetowej radzima.org
• Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002