Order Wojskowy Świętego Henryka

Ten artykuł dotyczy saskiego orderu. Zobacz też: inne ordery o podobnej nazwie.

Order Wojskowy św. Henryka
Militär-Sankt-Heinrichs-Orden

Awers i rewers Krzyża Kawalerskiego
Gwiazda i oznaka Krzyża Wielkiego
Baretka
Ustanowiono	7 listopada 1736
Wycofano	11 sierpnia 1919
Dewiza	VIRTUTI IN BELLO (męstwu na wojnie)
Powyżej	Order Korony Rucianej
Poniżej	Order Zasługi Cywilnej
Multimedia w Wikimedia Commons

Królewski Saski Order Wojskowy św. Henryka (niem. Königlich Sächsischer Militär St.Heinrichsorden) – w latach 1736–1919 najwyższe odznaczenie wojskowe Królestwa Saksonii, najstarszy i od 1807 drugi order w saskiej kolejności starszeństwa po Orderze Korony Rucianej, a przed powstałym w 1815 Orderem Zasługi Cywilnej^[1][2][3].

Obecnie istnieje jako order domowy linii albertyńskiej królewskiej dynastii Wettynów^[4].

Jest najstarszym znanym niemieckim odznaczeniem wojennym^[5].

Historia

Order ustanowiony został 7 listopada 1736 na zamku Hubertusburg przez króla Polski i elektora Saksonii Augusta III w dzień jego 40. urodzin i ku czci cesarza św. Henryka II, ostatniego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii saskiej. Przeznaczony był wyłącznie dla oficerów za niezwykłą waleczność na polu walki^[3] lub za 50 lat wiernej służby. O pierwszych nadaniach nic nie wiadomo, nie było ich zapewne wiele, gdyż order popadł niejako w letarg aż do roku 1768, gdy został odnowiony przez następcę Augusta, regenta Ksawerego Wettyna^[6].

Do 7 października 1807 nadawany był w jednej klasie, później w trzech klasach:

• Krzyż Wielki (Großkreuz),
• Komandor (Commandeur),
• Kawaler (Ritter)^[2].

23 grudnia 1829 roku order został ponownie odnowiony przez króla Saksonii Antoniego, który nadał mu nowe statuty i zmienił wygląd insygniów. Order otrzymał cztery klasy:

• I klasa – Krzyż Wielki (dla generałów lejtnantów dowodzących korpusami),
• II klasa – Komandor I Klasy (dla generałów lejtnantów i generałów-majorów dowodzących brygadami w polu),
• III klasa – Komandor II Klasy (dla oficerów sztabowych),
• IV klasa – Kawaler^[2].

17 marca 1796 dodano jako V klasę, połączony z orderem:

• Medal Zasługi Wojskowej (złoty lub srebrny – dla podoficerów i szeregowych)^[2][1].

Liczba żyjących odznaczonych Krzyżem Wielkim (nie licząc aktualnie panującego króla jako wielkiego mistrza) była zawsze bardzo mała, np. w 1828 – sześciu^[7], w 1837 – pięciu^[8], w 1847 –żadnego^[9], w 1857 – dwóch^[10], w 1866 – jeden^[11], w 1877 w spisie odznaczeń żadnych odznaczonych w żadnej klasie nie wymieniono^[12].

Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe i ostatecznie zniesiony 11 sierpnia 1919^[13], przetrwał do 2012 jako order domowy^[4], a do dzisiaj zarejestrowany związek historyczny w RFN^[14].

Insygnia

Krzyż orderu (różnej wielkości w różnych klasach) to złoty krzyż maltański z białymi brzegami, z podobizną św. Henryka w medalionie środkowym awersu, otoczoną napisem Fridericus Augustus D.G. Rex Saxoniae instauravit, i z saskim Herbem Rucianym w medalionie rewersu otoczonym dewizą orderu VIRTUTI IN BELLO (Męstwu na Wojnie). Między ramionami krzyża znajdują się zielone wianki ruciane. Ośmiopromienna złota gwiazda I i II klasy nosi na sobie awers krzyża otoczony dewizą orderu. Order noszony był na niebieskiej wstędze z żółtymi paskami po bokach, przy I klasie z prawego ramienia na lewy bok. Odznaki wszystkich klas zawieszone były na złotej koronie królewskiej.

Z orderem związany był dwuklasowy (złoty i srebrny) Medal Zasług Wojskowych (Militärverdienstmedaille) dla podoficerów i żołnierzy, ustanowiony w roku 1793 przez elektora Fryderyka Augusta I i noszony na wstążce orderu św. Henryka.

Wielcy Mistrzowie

• Fryderyk August Wettyn (1736–1763)
• Fryderyk Krystian Wettyn (1763)
• Fryderyk August I Wettyn (1763–1827)
• Antoni I Wettyn (1827–1836)
• Fryderyk August II Wettyn (1836–1854)
• Jan I Wettyn (1854–1873)
• Albert I Wettyn (1873–1902)
• Jerzy I Wettyn (1902–1904)
• Fryderyk August III Wettyn (1904–1932)
• Fryderyk Chrystian Wettyn (1932–1968)
• Maria Emanuel Wettyn (1968–2012)
• Albert Józef Wettyn (2012)
• Aleksander de Afif (od 2012)

Odznaczeni

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Wojskowym św. Henryka (Saksonia).

 Z tym tematem związana jest kategoria: Polacy odznaczeni Orderem Wojskowym św. Henryka (Saksonia).

Wśród polskich znanych odznaczonych znaleźli się m.in. wyróżnieni w roku ustanowienia orderu:

• ks. August Aleksander Czartoryski,
• ks. Jerzy Ignacy Lubomirski,
• ks. Aleksander Jakub Lubomirski,
• ks. Aleksander Józef Sułkowski^[5],
• hr. Fryderyk August Rutowski^[15],

a w 1815 krzyże komandorskie z gwiazdami otrzymali byli adiutanci saskiego króla:

• gen. Franciszek Paszkowski,
• gen. Kazimierz Turno^[16].

Przypisy