Pasaż Simonsa w Warszawie

Pasaż Simonsa
Ilustracja
Pierwszy budynek Pasażu Simonsa na rogu ulic Długiej i Nalewek, początek XX wieku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Długa 50/ul. Nalewki 2

Inwestor

Albert Simons

Rozpoczęcie budowy

1900

Ukończenie budowy

1903, 1904–1906

Zniszczono

1939, 1944

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pasaż Simonsa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pasaż Simonsa”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pasaż Simonsa”
Ziemia52°14′44,267″N 21°00′05,292″E/52,245630 21,001470
Multimedia w Wikimedia Commons
Wypalony południowy budynek Pasażu Simonsa (1939)

Pasaż Simonsa – wielofunkcyjny kompleks handlowo-usługowy, który w latach 1903–1944 znajdował się u zbiegu ulic Długiej i Nalewek w Warszawie.

Historia

1903–1944

Pasaż Simonsa składał się z dwóch budynków[1]. Pierwszy z nich został ukończony w 1903 r. w miejscu po rozebranym kościele i klasztorze sióstr Brygidek[2] – u zbiegu ul. Długiej z Nalewkami (obecnie Bohaterów Getta). Nowatorski wówczas projekt przygotowany przez architekta inż. Terlecki[3] firmował berliński kupiec Albert Simons[4]. Projektant uwzględnił cztery pięciopiętrowe skrzydła frontowe wzdłuż ulic Długiej, Nalewek i Wyjazdu oraz oficyny wewnątrz dziedzińca.

W latach 1904–1906 od strony Nalewek dobudowano nowy, sześciopiętrowy gmach Pasażu. Pomiędzy budynkami biegła ulica Wyjazd[4].

Oprócz lokali handlowych w Pasażu Simonsa znajdowały się tam również biura, m.in. przed wybudowaniem własnego gmachu przy ul. Leszno w starszym budynku miał tam siedzibę Sąd Grodzki[5]. W kompleksie mieścił się także największy warszawski żydowski klub sportowy – Makabi Warszawa[6] oraz dwie sale do ćwiczeń Makabiego – gimnastyczna i bokserska[7].

Starsza część pasażu został zbombardowana w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[8]. Południowa część kompleksu została spalona, a następnie częściowo rozebrana. Pozostawiono jedynie fragment budynku wzdłuż ulicy Nalewki[9]. W marcu 1943 w pobliżu kompleksu, na skrzyżowaniu ulic Bielańskiej i Długiej z ul. Nalewki, miała miejsce akcja pod Arsenałem[10].

Podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944 nowsza część Pasażu Simonsa stanowiła polską redutę blokującą Niemcom dostęp do Starego Miasta[11]. W jej piwnicach znajdował się powstańczy punkt sanitarny oraz schron dla ludności cywilnej[12]. Gmach był wielokrotnie bombardowany i ostrzeliwany, a 19 lub 20 sierpnia został poważnie uszkodzony wybuchem pojazdu Borgward IV[12]. 31 sierpnia budynek uległ zawaleniu wskutek nalotu niemieckich stukasów. Pod gruzami zginęło ok. 300 osób, w większości broniących reduty żołnierzy batalionu „Chrobry I”[13].

 Osobny artykuł: Zbombardowanie Pasażu Simonsa.

Po 1944

Po wojnie obydwie części Pasaż Simonsa nie zostały odbudowane. W 1947 z zawalonych ruin i piwnic nowszej części wydobyto 99 ciał[12]. Po gmachu pozostały ślady w postaci szczątków konstrukcji (fragmenty żelbetowych słupów) oraz zawalone piwnice. Teren włączono do Ogrodu Krasińskich i stworzono tam miejsce pamięci eksponujące artefakty.

Plany zbudowania na północnej części działki zajmowanej przez Pasaż Simonsa apartamentowca zostały w 2017 oprotestowane przez Związek Powstańców Warszawskich[14]. Zdaniem powstańców w tym miejscu miały znajdować się szczątki ponad 200 osób, żołnierzy i osób cywilnych, które zginęły tam w sierpniu 1944[15]. Domagali się oni wstrzymania budowy do czasu przeprowadzenia badań archeologicznych mających na celu ustalenie dokładnego miejsca spoczynku poległych[15]. Zdaniem inwestora działka, na którym miał powstać apartamentowiec, znajduje się w miejscu starszej, południowej części Pasażu Simonsa i dawnej ul. Wyjazd, gdzie nie powinny znajdować się szczątki ludzkie z 1944[16]. W lipcu 2017 wojewódzki konserwator zabytków wszczął procedurę wpisania terenu do rejestru zabytków[16]. Podczas zakończonych w sierpniu 2017 prac archeologicznych w miejscu planowanej inwestycji nie znaleziono ludzkich szczątków[17], a teren wyłączono spod opieki konserwatora. Budynek apartamentowy zrealizowano w III kwartale 2019 r.[18]

W południowej części działki po starszej części Pasażu Simonsa planowany jest luksusowy budynek mieszkalny. Budowa ma rozpocząć się w 2024 r.[19]

Upamiętnienia

  • Dwie tablice Tchorka umieszczone w latach 50. przy ul. Długiej róg Bohaterów Getta (wolno stojąca) oraz na ścianie bloku przy al. „Solidarności” 66 (od strony ul. Długiej)[20].
  • Pomnik ufundowany przez żołnierzy batalionu „Chrobry I” upamiętniający śmierć ok. 200 ich kolegów, odsłonięty 31 sierpnia 1989[2][21].
  • W 2019 Rada Miasta nadała nazwę Pasaż Simonsa ciągowi pieszemu biegnącemu przez teren nieistniejącego kompleksu, od ul. Długiej do Ogrodu Krasińskich[22].

Przypisy

  1. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łodź: Księży Młyn, 2009, s. 88. ISBN 978-83-61253-51-8.
  2. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 620. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Pasaż Simonsa [online], Fundacja Warszawa 1939, 9 maja 2017 [dostęp 2024-06-13]  (pol.).
  4. ↑ a b Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 84. ISBN 978-83-268-1283-5.
  5. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 71. ISBN 978-83-61253-51-8.
  6. ↑ Grażyna Pawlak, Daniel Grinberg, Maciej Sadowski: Bądź silny i odważny. Żydzi – sport – Warszawa. Warszawa: Fundacja im. prof. Mojżesza Schorra, 2013, s. 35, 47. ISBN 978-83-936384-1-3.
  7. ↑ Robert Gawkowski: Encyklopedia klubów sportowych Warszawy i jej najbliższych okolic w latach 1918–39. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007, s. 97. ISBN 978-83-235-0382-8.
  8. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 17.
  9. ↑ Pasaż Simonsa [online], Fundacja Warszawa 1939, 9 maja 2017 [dostęp 2024-06-13]  (pol.).
  10. ↑ Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 26. ISBN 978-83-1113474-4.
  11. ↑ Ślady Powstania Warszawskiego: Pasaż Simonsa [online], www.1944.pl [dostęp 2024-06-13]  (pol.).
  12. ↑ a b c Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 683. ISBN 978-83-1113474-4.
  13. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 765. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
  14. ↑ Tomasz Urzykowski. Nie zbudują na grobach. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 6 lipca 2017. 
  15. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Powstańcy: budujecie na grobie. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 1–2 lipca 2017. 
  16. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Zatrzymują koparkę. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 15–16 lipca 2017. 
  17. ↑ Pasaż Simonsa bez ludzkich szczątków. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 16 sierpnia 2016. 
  18. ↑ Stare Nalewki 4 – Dembud - Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa [online], www.dembud.pl [dostęp 2024-06-13] .
  19. ↑ PiotrP. Wróblewski PiotrP., Luksusowa inwestycja w Warszawie. W miejscu dawnego Pasażu Simonsa. Mieszkania po prawie 100 tys. za metr?, [w:] naszemiasto.pl [online], 27 grudnia 2023 [dostęp 2024-06-13]  (pol.).
  20. ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 51, 220-221. ISBN 83-01-06109-X.
  21. ↑ Hanna Wardaszko. Kalendarz warszawski 1 IV–30 IX 1989. „Kronika Warszawy”. 81–84, s. 280, 1990. 
  22. ↑ Uchwała nr XXI/597/2019 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 7 listopada 2019 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 13170 [on-line]. 19 listopada 2019. [dostęp 2023-11-27].

Linki zewnętrzne

  • Fotografie pasażu Simonsa
  • Projekt nowego pasażu Simonsa