Renesans Paleologów

Renesans Paleologów – okres rozwoju kultury bizantyńskiej, przypadający na panowanie dynastii Paleologów, czyli lata 1261–1453. Był to czas rozkładu Cesarstwa Bizantyńskiego pod względem politycznym, jednak pod kątem sztuki panował rozkwit^[1].

Literatura

Za panowania Paleologów nastąpił rozwój literatury w tym także tej historycznej. Najważniejszymi historykami byli wówczas Jerzy Pachymeres, Nikefor Gregoras i Jan VI Kantakuzen. Pachymeres jest autorem Historii zakończonej na roku 1308 i dobrze opisującej rządy Michała VIII oraz jego syna Andronika II. Gregoras z kolei napisał dzieło zatytułowane Romaike historia, czyli "Historia rzymska", opisujące lata 1204-1359^[2]. Nie dość, że ostatnie czterdzieści lat jest przedstawionych bardzo szczegółowo, to Gregoras dodatkowo wyróżnia się wyjątkową bezstronnością w większości aspektów. Jan Kantakuzen stworzył Historie opiewające czterdzieści lat od 1320 roku. Problem tego dzieła tkwi w tym, iż Kantakuzen jako cesarz w latach 1341-1354 sam był bohaterem jednej trzeciej omawianego przez siebie okresu. To z kolei nadaje Historiom subiektywny charakter, a były władca próbuje w nich postawić siebie w jak najlepszym świetle^[3].

Inną wybitną postacią był Nikefor Chumnos, piastujący wysokie urzędy publiczne i powiązany z rodem Paleologów. Chumnos napisał różne traktaty filozoficzne i teologiczne, gdzie przeciwstawił teorię Arystotelesa neoplatonizmowi. Oprócz tego zajmował się astronomią, matematyką, oraz retoryką. W imieniu cesarza Andronika II redagował akty prawne, między innymi edykt o reformie sądownictwa z 1296 oraz złotą bullę z 1313 roku^[4]. Liczne traktaty retoryczne, filologiczne i teologiczne pozostawił po sobie filolog Tomasz Magister. Jego dzieła O władzy cesarskiej, oraz O państwie dostarczają istotne informacje o systemie administracyjnym Andronika II. Na dworze w Konstantynopolu u Andronika następcą Chumnosa na stanowisku mesadzona był Teodor Metochita, twórca traktatów filozoficznych, matematycznych, astronomicznych, lecz ponadto udzielający się w poezji i retoryce. Wśród poetów zaznaczyli się również Manuel Holobol, a także Manuel Files. Wybitnym filozofem połowy XIV wieku był neoplatończyk Demetriusz Kydones z Tesaloniki. Brał on udział w żarliwych dysputach religijnych jako przeciwnik mistycznego ruchu hezychazmu, oraz zajmował stanowisko prozachodnie, dążące do zjednania Kościołów prawosławnego i katolickiego. Demetriusz zasłynął jako tłumacz z łaciny na grekę wielu dzieł zachodnich w tym między innymi Summa theologiae świętego Tomasza z Akwinu^[5].

Sprawami społecznymi zajmowali się Mikołaj Kabazylas, autor traktatów o lichwiarstwie, czy Aleksy Makrembolita, który napisał Dialog między bogaczem a żebrakiem^[6]. Wśród cesarzy obok Jana Kantakuzena w dziedzinie literatury należy postawić Manulea II, autora traktatów teologicznych, pism okolicznościowych, czy też wielu listów. Na temat unii kościołów pisali tacy uczeni jak humanista Jerzy Gemist-Pleton, Marek Eugenik, Gennadiusz II Scholar, albo Jan Eugenik. O życiu dworskim i systemie administracyjnym informuje praca o urzędach pałacowych i kościelnych. Dzieło to powstałe za Jana Kantakuzena informuje o zwyczajach na cesarskim dworze, na przykład koronacji cesarza, oraz przedstawia wykaz urzędów kościelnych i świeckich^[7]. W dziedzinie prawa duże znaczenie ma wydany w 1345 Heksabiblos Konstantyna Hermenopula stanowiący kompendium o prawie karnym i cywilnym. Został napisany na podstawie dawnych kodeksów bizantyńskich, między innymi Prochironu a także Eklogi. Heksabiblos szeroko rozpowszechnił się poza Bizancjum.

Architektura

• 
  Kościół świętego Zbawiciela w Mykonos
• 
  Plan Chory w Konstantynopolu
• 
  Teotokos Pammakaristos
• 
  Pałac despoty w Mistrze
• 
  Pałac despoty w Mistrze
• 
  Szczegóły okien pałacu despotów w Mistrze
• 
  Monastyr Pantanassa w Mistrze, widok wejścia od zachodniej strony
• 
  Monastyr Pantanassa, widok od strony południowej
• 
  Dzwonnica Hagia Sophia w Trabzonie
• 
  Wnętrze świątyni Panagia Paragoritissa
• 
  Kościół św. Jana w Ochrydzie
• 
  Monastyr Gračanica w Gračanicy

Malarstwo

Ikony i freski

• 
  Maria z Nazaretu z Jezusem i apostołami dookoła
• 
  Maria z Dzieciątkiem z XIV wieku
• 
  Wskrzeszenie Łazarza z XIV wieku
• 
  Wizja piekła z XIV wieku z Konstantynopola
• 
  Zgromadzenie apostołów z początku XIV wieku
• 
  Ikona Chrystusa z Ochrydy z początku XIV wieku
• 
  Ikona Chrystusa z Ochrydy z połowy XIV wieku
• 
  Czternastowieczna ikona przedstawiająca św. Klemensa
• 
  Dwustronna ikona z XIII wieku przedstawiająca Marię Dziewicę
• 
  Zwiastowanie z XIV wieku
• 
  Kopuła konstantynopolitańskiej Chory
• 
  Sąd ostateczny na sklepieniu Chory
• 
  Święty Dymitr Sołuński
• 
  Freski przedstawiające patriarchów z wnętrza Chory
• 
  Freski przedstawiające Bogurodzicę z Chory
• 
  Freski Monastyru Pantanassa
• 
  Freski na kopule Pantokratora w Monastyrze Pantanassa
• 
  Freski z Mistry
• 
  Wyszydzenie Jezusa z Kościoła Świętego Krzyża na Cyprze
• 
  Cerkiew Świętej Trójcy w Sopoćani: Zaśniecie Matki Boskiej, 1271–1274

Iluminacje

• 
  Portret Dionizego Areopagity z XV wieku
• 
  Manuel II, cesarz Bizancjum od 1391 do 1425 roku
• 
  Iluminacja z kroniki Jerzego Mnicha
• 
  Menologion^[a] despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Menologion despoty Demetriusza II
• 
  Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
• 
  Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
• 
  Manuel II, jego żona Helena Dragasz i dzieci
• 
  Wizerunek megaduksa Aleksego Apokauka w stroju urzędowym
• 
  Jan VI Kantakuzen obecny na synodzie w 1351
• 
  Przejście Żydów przez Morze Czerwone
• 
  Menologion despoty Demetriusza
• 
  Wizerunek Michała VIII, założyciela dynastii Paleologów autorstwa Jerzego Pachymeresa

Mozaiki

• 
  Mozaika z Chory
• 
  Mozaika przedstawiająca pobieranie podatków
• 
  Mozaika przedstawiająca Chrystusa z Chory
• 
  Mozaika na kopule kościoła Chora przedstawiająca Theotokos
• 
  Mozaika na kopule Chory przedstawiająca Pantokratora
• 
  Chrystus z Chory
• 
  Maria z Nazaretu z Chory
• 
  Mozaika z Chory przedstawiająca śmierć Marii matki Jezusa
• 
  Paweł Apostoł na mozaice z Chory
• 
  Święty Jerzy na mozaice
• 
  Mozaika przedstawiająca Teodora Metochitę oraz Chrystusa Pantokratora

Wizerunki cesarzy

• 
  Gordian I i Gordian II
• 
  Konstantyn I Wielki
• 
  Maurycjusz
• 
  Leon V Armeńczyk
• 
  Roman I Lekapen
• 
  Bazyli II Bułgarobójca
• 
  Konstantyn VIII
• 
  Roman III Argyros
• 
  Michał V Kalafates
• 
  Zoe Porfirogenetka
• 
  Teodora Porfirogenetka
• 
  Konstantyn IX Monomach
• 
  Jan II Komnen
• 
  Manuel I Komnen
• 
  Aleksy II Komnen
• 
  Andronik I Komnen
• 
  Izaak II Angelos
• 
  Aleksy III Angelos
• 
  Aleksy IV Angelos
• 
  Aleksy V Murzuflos
• 
  Teodor I Laskarys
• 
  Jan III Watatzes
• 
  Teodor II Laskarys
• 
  Jan IV Laskarys
• 
  Michał VIII Paleolog
• 
  Andronik II Paleolog
• 
  Michał IX Paleolog
• 
  Jan V Paleolog
• 
  Andronik IV Paleolog
• 
  Jan VII Paleolog
• 
  Konstantyn XI Paleolog

Rzeźba

• 
  Marmurowe rzeźby przedstawiająca Marię, matkę Jezusa
• 
  Chrystus Pantokrator z XIII lub XIV wieku
• 
  Rzeźba przedstawiająca bizantyńską damę z XIII lub XIV wieku
• 
  Święty Dymitr z Tesaloniki
• 
  Rzeźba Jana Chrzciciela
• 
  Rzeźba przedstawiająca świętego Dymitra z Tesaloniki z XIV wieku

Zobacz też

• Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego
• Monachomachia w Bizancjum
• Ikonoklazm w Bizancjum
• Kryzys dynastyczny w Bizancjum z przełomu VII i VIII wieku
• Wieki ciemne w Cesarstwie Bizantyńskim
• Stratioci
• Renesans Komnenów
• Laonik Chalkokondyles

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Georgij Ostrogorski : Dzieje Bizancjum, przekład pod redakcją Haliny Evert-Kappesowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.