Sękacz

Ten artykuł od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Sękacz

deser
sękacz podlaski
Inne nazwy	dziad, bankuch, kołacz
Rodzaj	biszkopt
Kuchnia	polska
Obróbka żywności	pieczenie
Odmiany
mazurski, z Puszczy Rominckiej, sejneński / bankuchen, z Suchowoli
Składniki
jajka masło śmietana margaryna mąka pszenna
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Sękacz (inaczej dziad, bankuch, kołacz; lit. šakotis, niem. Baumkuchen, Prügelkrapfen; fr. gâteau à la broche, ciasto z rożna) – wypiek cukierniczy z ciasta biszkoptowo-tłuszczowego, pieczonego nad otwartym ogniem na obracającym się rożnie w kształcie drewnianego wałka lub wydłużonego stożka. Pochodzenie tego ciasta jest niejasne. Obecnie regionalna specjalność w Niemczech (góry Harz i Saksonia-Anhalt), Szwajcarii, Francji, Rumunii, Węgrzech, Litwie, Białorusi, Szwecji, a w Polsce na Kaszubach^[1] i Suwalszczyźnie.

Forma

Gotowy sękacz jest podobny do ściętego pnia drzewa z sękami. W wyniku polewania rożna kolejnymi warstwami ciasta w przekroju sękacza widoczne są grubsze warstwy jasnego ciasta przedzielone ciemnymi warstewkami ciasta spieczonego, co przypomina słoje roczne w pniu drzewa. Spływający w trakcie pieczenia nadmiar ciasta tworzy zastygające sople, które w ostatecznym efekcie naśladują sęki. Gotowy sękacz może być pokryty lukrem lub czekoladą.

Historia

Historia sękacza w jego obecnej postaci sięga prawdopodobnie średniowiecza. Polacy poznali przepis na sękacz i technologię jego produkcji od Jaćwingów, plemienia bałtyckiego zamieszkującego w średniowieczu tereny na północ od Mazowsza. Ten rodzaj dużego ciasta mógł być łatwo wykonywany na otwartych paleniskach kuchni tamtych czasów, a jego efektowny, naśladujący twór przyrody kształt odpowiadał gustom epoki. W dalszej perspektywie historycznej technika pieczenia ciasta nad otwartym ogniem na rożnie była znana od czasów prehistorycznych.

Obecnie tradycja pieczenia sękacza zachowała się w różnych miejscach w Niemczech (Niemcy środkowe, zwłaszcza rejon gór Harzu), Szwajcarii, we Francji, Rumunii, na Węgrzech, na Litwie, na Białorusi, w Szwecji, we wschodniej Polsce oraz na Kaszubach. Sękacz stał się też jednym z ulubionych ciast w Japonii, gdzie jest również obecnie wypiekany.

O pochodzeniu sękacza istnieją rozmaite, zwykle sprzeczne ze sobą, legendy. Według jednej z nich najstarszy przepis pochodzi od wędrownego średniowiecznego czeladnika, który służąc u pewnego piekarza pierników w Berlinie zaznajomił go z ciastem, którego wyrób poznał w czasie pobytu w Chociebużu. Z Berlinem łączy też sękacz notatka z 1682 r. w dziele Johannesa Sigismunda Elsholza lekarza nadwornego elektora saskiego pt. Gewürztes Brot und von allerhand Gebackenes (Chleb korzenny i o wszelkich wypiekach), która wymienia Baumkuchen^[2], po łacinie Placenta cylindrica, jako specjalność berlińską.

W Polsce tradycja uznaje, że pierwsze sękacze upieczono w miejscowości Berżniki koło Sejn na Suwalszczyźnie z okazji odwiedzin królowej Bony. Według innych podań sękacze zostały sprowadzone na Litwę z Niemiec przez Radziwiłłów, a następnie za pośrednictwem szlacheckich dworów trafiły do bogatszych chałup chłopskich.

Odmiany wpisane na listę produktów tradycyjnych

Sękacz mazurski – wpisany na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi dnia 1 stycznia 2006 roku w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. warmińsko-mazurskim^[3].

Sękacz z Puszczy Rominckiej – również wpisany na tą samą listę dnia 15 października 2020 roku^[4].

Sękacz sejneński / bankuchen – wpisany na listę produktów tradycyjnych w dnia 13 marca 2006 roku w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. podlaskim^[5].

Sękacz z Suchowoli – również wpisany na tą samą listę dnia 7 sierpnia 2014 roku^[6].

Zobacz też

• mrowisko, ciasto podobne w formie
• kurtoszkołacz
• Baumkuchen
• trdelník

Przypisy

Bibliografia

• Jadwiga A.J.A. Spiel Jadwiga A.J.A. i inni, Skład chemiczny, cechy sensoryczne i właściwości przeciwutleniające sękacza mazurskiego [online], PTTŻ – Polskie Towarzystwo Technologii Żywności, wydawnictwo naukowe, 2011, s. 120 [dostęp 2023-12-03]  (pol.).

Zobacz hasło sękacz w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Sękacz