Skala (muzyka)

Skala – szereg dźwięków ułożonych według stałego schematu^[1]. Kolejne dźwięki skali oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być budowane w kierunku wznoszącym (od najniższego dźwięku do najwyższego) lub opadającym (od najwyższego do najniższego).

Skalą jest także zakres dźwięków danego instrumentu lub głosu ludzkiego.

Najstarsze skale muzyczne

Obserwując pieśni ludów pierwotnych oraz najstarsze zabytki muzyki ludowej można założyć, że muzyka pierwotna opierała się na skalach dwu- lub trzydźwiękowych. Stare kultury azjatyckie (Chiny, Japonia) wypracowały skalę pięciostopniową - pentatonikę. Występuje ona również w europejskiej muzyce ludowej. Skale takie sporadycznie są używane również w artystycznej muzyce europejskiej, gdy kompozytorowi zależy na stylistyce orientalnej. W Etiudzie Ges-dur z op. 10 Fryderyka Chopina występuje redukcja skali durowej do pentatoniki, wynikająca z założeń technicznych (etiuda napisana została na czarne klawisze). Na pentatonice opiera się także wiele utworów współczesnej muzyki rozrywkowej – bardzo chętnie jest stosowana w bluesie, skąd przeszła do kolejnych powstających gatunków.

Starożytne skale greckie

Nazywane też starogreckimi.

Antyczna kultura muzyczna wykształciła system skal siedmiostopniowych, których nazwy pochodzą od plemion greckich. W systemie skal greckich były trzy główne skale, z których każda posiadała dwie poboczne (poprzedzone przedrostkami hyper- i hypo-). Przedrostki hyper [gr. nad] oraz hypo [gr. pod] dodawane do nazw skal starogreckich, oznaczały skale położone o kwintę (pięć stopni) wyżej i o kwintę niżej. Skale greckie budowano w kierunku opadającym.

Skale greckie:

skala dorycka
skala hyperdorycka (miksolidyjska)
skala hypodorycka (eolska)

skala frygijska
skala hyperfrygijska (lokrycka)
skala hypofrygijska (jońska)

skala lidyjska
skala hyperlidyjska
skala hypolidyjska

Skale kościelne

Nazywane inaczej średniowiecznymi lub modalnymi. Są to siedmiostopniowe skale powstałe w średniowieczu. Budowę tetrachordową oraz nazwy wzięły od skal greckich. Budowane były od dźwięku najniższego do najwyższego.

skala dorycka kościelna (authentus protus)
skala hypodorycka kościelna (plagius proti)
skala frygijska kościelna (authentus deuterus)
skala hypofrygijska kościelna (plagius deuteri)
skala lidyjska kościelna (authentus tritus)
skala hypolidyjska kościelna (plagius triti)
skala miksolidyjska kościelna (authentus tetrardus)
skala hypomiksolidyjska kościelna (plagius tetrardi)

W okresie renesansu wprowadzono 4 dodatkowe skale:

skala jońska kościelna
skala hypojońska kościelna
skala eolska kościelna
skala hypoeolska kościelna

Skale współczesne

Współczesne skale muzyczne oparte na systemie temperowanym wykształciły się w okresie baroku (XVII/XVIII wiek). Powstały wtedy siedmiostopniowe skale durowa i molowa, na których opiera się system tonalny z 24 tonacjami (12 dur i 12 moll) ułożonymi w kole kwintowym. Na przełomie XIX/XX wieku wykształciły się skale pozbawione ośrodka tonalnego: sześciostopniowa skala całotonowa oraz skala dwunastostopniowa (dodekafoniczna).

Inne skale

W polskiej muzyce ludowej można spotkać następujące skale:

Istnieje też na przykład:

skala bluesowa

Nie wyliczono tu bardzo wielu skal muzycznych, zarówno występujących w europejskiej muzyce ludowej, jak i w muzyce ludów pozaeuropejskich.

Zobacz też

Zobacz galerię związaną z tematem: Skala (muzyka)

gama

Linki zewnętrzne

Skale orientalne
Skale orientalne c.d. – opis wielu skal muzyczny pominiętych tutaj (autor stosuje angielskie nazewnictwo dla poszczególnych dźwięków, tak więc litera B oznacza dźwięk h, zaś Bb oznacza dźwięk b).
Skale muzyczne – inne skale; nazwy dźwięków enharmonicznych są traktowane zamiennie (zamiast dźwięków obniżonych bemolem podawane są dźwięki enharmoniczne podwyższone krzyżykiem, co może być mylące, np. zamiast es jest dis, zamiast as jest gis).

Przypisy

↑ Wesołowski 1986 ↓, s. 83.

Bibliografia

Franciszek Wesołowski: Zasady muzyki. Kraków: PWN, 1986, s. 83–84, 101–111, 139–146. ISBN 83-224-0250-3. (pol.).
Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 192, 323–325, 467, 681, 814. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968, s. 175–176, 182. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. S. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).