Trylobity
Trilobita | |||
Walch, 1771 | |||
Okres istnienia: 530–250 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 530/250 530/250 | |||
![]() Koneprusia brutoni | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | stawonogi | ||
Podtyp | trylobitokształtne | ||
Gromada | trylobity | ||
| |||
|
Trylobity (†Trilobita, z gr. treis ‘trzy’ + lobos ‘płat’) – wymarła gromada morskich stawonogów o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu przykryte kalcytowym pancerzem. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała dzielą optycznie jego powierzchnię na trzy płaty (stąd nazwa gromady). Pojawiły się w połowie wczesnego kambru, a wymarły z końcem permu.
Budowa
Pancerz trylobita składa się z tarczy głowowej (cephalon), tułowiowej (thorax) i ogonowej (pygidium). Każda z tych części może być zaopatrzona w kolce (istniało stosunkowo mniej odmian z kolcami), u niektórych gatunków dłuższe niż sam osobnik. Formy o licznych i długich kolcach wykorzystywały je prawdopodobnie do życia na grząskich dnach.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Trilobita.png/200px-Trilobita.png)
II – thorax
III – pygidium
1 – szew policzkowy
2 – policzek ruchomy
3 – kolec potyliczny
4 – glabella
5 – segment potyliczny
6 – policzek nieruchomy
7 – oko
8 – płat osiowy, axis
9 – pleury
10 – bruzdy pleuralne
11 – pleury tarczy ogonowej
12 – kolec
Centralną część cephalonu stanowi wypukła glabella, a po jej bokach leżą bardziej płaskie policzki ze wzgórkami ocznymi, na których są rozmieszczone liczne soczewki oczne (do 15000 w jednym oku). Wyjątkowość wielosoczewkowych oczu trylobita polegała na tym, że soczewki były nieorganiczne, zbudowane z kryształów kalcytu. Przez oczy przechodziły szwy policzkowe, dzieląc je na dwie części, płat powiekowy i płat wzrokowy. Thorax składa się z szeregu segmentów, które były ruchomo połączone, co umożliwiało większości trylobitów zwijanie się w razie niebezpieczeństwa. U form planktonicznych jest bardzo krótkie (2-3 segmenty), u pozostałych składa się z kilkunastu segmentów. Pygidium u większości gatunków kambryjskich było również złożone z ruchomo połączonych segmentów i słabo wyodrębnione od thoraxu. U form młodszych segmenty były mniej mobilne, a tarcza ogonowa staje się wyraźnie oddzielona od tułowiowej. Jednak tylko u nielicznych rodzajów dochodzi do zaniku segmentowania i wykształcenia jednolitej wizualnie płyty.
Większość trylobitów chodziła po dnie (bentos), choć były też nieliczne formy planktoniczne. Największe gatunki przekraczały 70 cm, ale zdecydowana większość miała niewielkie rozmiary, rzędu kilku centymetrów.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/ElrathiakingiUtahWheelerCambrian.jpg/200px-ElrathiakingiUtahWheelerCambrian.jpg)
Ich pancerze zachowały się dobrze, a znaczna liczebność i szybkie tempo ewolucji sprawiły, że niektóre gatunki, a nawet rodzaje są przydatne w badaniach stratygraficznych. Trylobity są dobrymi skamieniałościami przewodnimi. W kambrze są podstawą podziału tego okresu (z wyjątkiem terenewu). Na przykład rodzaj Holmia jest typowy dla dolnego kambru, a Olenus dla kambru górnego. Pomiędzy tymi warstwami spotyka się przedstawicieli rodzaju Paradoxides. W ordowiku są podstawą datowań utworów płytkowodnych. W sylurze i dewonie używane jako skamieniałości pomocnicze w datowaniu. W dewonie późnym ich liczebność i zróżnicowanie spada, a od początku karbonu była to już grupa marginalna. Wymarły w czasie wielkiego wymierania pod koniec permu.
Skamieniałe ślady pozostawione na dnie przez trylobity grupuje się w następujące ichnotaksony: Rusophycus, które interpretuje się jako ślady spoczywania na podłożu, Cruziana – ślady pełzania i grzebania, Diplichnites – ślady kroczenia, stąpania bez szorowania ciałem po podłożu i Dimorphichnus – ślady kroczenia lub pływania nad powierzchnią z szorowaniem po niej bokiem. Mogą występować razem, tworząc ichnocenozę związaną z życiem trylobitów, ale również innych towarzyszących im zwierząt[1].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Andrzej Radwański, Piotr Roniewicz. Upper Cambrian trilobite ichnocoenosis from Wielka Wisniowka (Holy Cross Mountains, Poland). „Acta Palaeontologica Polonica”. 8 (2), s. 259-280, 1963. (ang.).
- p
- d
- e
- kategoria
- wikiprojekt
Geochronologia | |
---|---|
Wymarłe zwierzęta | |
Rośliny kopalne | |
Pojęcia |
- Britannica: animal/trilobite
- Universalis: trilobites
- БРЭ: 4203789
- Catalana: 0215635
- BioLib: 165806
- EoL: 46544725
- GBIF: 9273948
- identyfikator iNaturalist: 205907
- identyfikator taksonu Fossilworks: 19100, 103809