Tylawa

Ten artykuł od 2014-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Tylawa

wieś
Dawna cerkiew greckokatolicka (obecnie Kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Dukla
Liczba ludności (2023)	369[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-454[3]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0350510[4]
Położenie na mapie gminy Dukla Tylawa
Położenie na mapie Polski Tylawa
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Tylawa
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Tylawa
49°27′41″N 21°41′41″E/49,461389 21,694722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tylawa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla^[4][5]. Leży przy DK19 i DW897.

Do 1954 istniała gmina Tylawa. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

Historia

 Osobny artykuł: Schizma tylawska.

Najstarsze znaleziska (kurhany) z okolicy Dukli świadczą o zasiedleniu tych terenów przez człowieka w epoce brązu i żelaza (2000 p.n.e.–400 n.e.). W okresie lateńskim i wpływów rzymskich nastąpił zanik kultury łużyckiej na tym terenie i wytworzenie się nowej kultury materialnej, określanej mianem kultury przeworskiej. Na jej tworzenie duży wpływ miała cywilizacja rzymska – znaleziska: ceramika toczona na kole tzw. ceramika siwa oraz monety rzymskie znalezione w Dukli i w Tylawie. W okresie od I do IV w. zasiedlone już były wszystkie wzniesienia w okolicy Tylawy i Dukli. Świadczą o tym odkrycia w Lężanach, (pochodzące od Lędzian), Tylawa, (czyli dawne ty lędziany a potem tylawiany. Monety rzymskie z tego okresu znaleziono w Tylawie, w Barwinku, Równem, Wietrznie, Krośnie i Dukli.

W V i VI w. najazdy Hunów zniszczyły osady.

Od VIII w. rozpoczął się rozwój plemiennych i międzyplemiennych organizacji Słowian. Ziemie te zamieszkiwało plemię (czy raczej związek plemion) Lędzian, tworzących protopaństwo, które w IX w. dostało się pod nieokreśloną bliżej zależność Wielkich Moraw, wiek później Czech, a potem Polan.

• 1435–1438 w okolicznych lasach, w kierunku Dukli przebywał pustelnik św. Jan z Dukli
• 1486 wzmianka o zastawie tej wsi przez dziedzica Dukli Jakubowi Zaklice i jego bratu.
• Ok. 1590 wieś we władaniu Oktawiana Gucci
• Kolejnym właścicielem Tylawy był ród Męcińskich, posiadacze Barwinka i Zyndranowej. Przez pewien czas należał do Tylickich do ojca bpa Piotra Tylickiego (1606–1616). Od 1618 właścicielem wsi był Andrzej Męciński z Kurozwięk, a po nim kolejno: Jan Męciński (pułkownik znaku pancernego), Wojciech Męciński (wielokrotny poseł na sejm), Stanisław Męciński (1732–1799), a w końcu aż do śmierci w 1859 jego syn Wincenty Męciński. Potem przeszła na własność wiedeńskich przemysłowców Thonetów, prowadzących tu tartak.
• 7 kwietnia 1769 w okolicy Tylawy skoncentrowały się siły konfederackie pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego. Wielokrotnie przez osadę przechodzili Konfederaci i tu też mieli swoje szańce.
• W czasie I wojny światowej w 1914 cofające się oddziały austriackie spaliły znaczną część wsi i dwukrotnie toczono tu walki.
• 1926–1934 – schizma tylawska.
• 10 września 1939 wieś zajęły oddziały słowackie.
• 13 sierpnia 1942, w lesie u podnóża wzgórza Błudna, hitlerowcy dokonali likwidacji ludności z getta w Dukli i z okolic. Rozstrzelali tam około 500 Polaków, głównie pochodzenia żydowskiego z Rymanowa, Dukli i Jaślisk, których przedtem więziono w Dukli. Na miejscu kaźni znajduje się zbiorowa mogiła i pomnik.
• 18 stycznia 1943 – grupa partyzantów z oddziału Gwardii Ludowej dowodzonego przez Grzegorza Wodzika ps. "Wyścig" opanowała urząd gminny niszcząc dokumentację kontyngentową^[6].
• wiosna 1944 – zamordowanie przez hitlerowców na drodze z Tylawy do Dukli (na tzw. Dziurdziu) 10 działaczy komunistycznych przywiezionych z więzienia w Jaśle (w 1962 roku ku czci pomordowanych postawiono pomnik)^[7].
• 23 września 1944 – po wielodniowych walkach w Dolinie Śmierci i innych miejscach podczas operacji dukielsko-preszowskiej, Armia Czerwona nacierając w kierunku Barwinka wkroczyła do Tylawy.

Warto zwiedzić

• Dawną cerkiew greckokatolicką z 1784 z zachowanym XVIII-wiecznym ikonostasem i późnorenesansowe ławki z połowy XVII w., przeniesione z kościoła w Iwoniczu
• Obelisk na zbiorowej mogile pomordowanych przez hitlerowców w lesie, u podnóża wzgórza Błudna za dworkiem
• Kaplicę prawosławną pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, wzniesioną w latach 2008–2009 w miejscu rozebranej w 1946 cerkwi (kaplica należy do parafii św. Michała Archanioła w Pielgrzymce)^[8].

Szlaki piesze

• Baranie – Olchowiec – Wilsznia – Smereczne – Tylawa
• Barwinek – Zyndranowa – Ostra (687 m n.p.m.) – Stasiane – Tylawa – Pustelnia św. Jana z Dukli

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tylawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 698 .