Lịch sử khỏa thân

Lịch sử khỏa thân liên quan đến thái độ xã hội đối với sự khỏa thân trần trụi của cơ thể con người ở các nền văn hóa khác nhau trong lịch sử. Việc con người sử dụng quần áo để che đậy cơ thể là một trong những thay đổi có tính lịch sử, đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ đồ đá mới và sự khởi đầu của các nền văn minh. Khoả thân (hoặc khỏa thân, hở hang gần như hoàn toàn) theo truyền thống đã là chuẩn mực xã hội dành cho cả phái nam và phái nữ trong các nền văn hóa săn bắt và hái lượm ở vùng khí hậu ấm áp, và nó vẫn còn phổ biến ở nhiều dân tộc bản địa. Nhu cầu che chắn, bảo vệ thân thể có liên quan đến việc con người di cư từ vùng nhiệt đới đến những vùng có khí hậu nơi quần áo cần thiết để bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời chói chang, cái nóng và bụi bặm ở Trung Đông, hoặc do trời trở lạnh và mưa ở châu Âu và châu Á. Việc con người dùng da thú làm vải lần đầu tiên là để cho việc ăn mặc nhưng có thể là để trang trí.

Dẫn luận

Trong các xã hội hiện đại, hình ảnh ảnh khỏa thân hoàn toàn ở nơi công cộng ngày càng trở nên hiếm vì khỏa thân trở nên gắn liền với địa vị thấp hơn, nhưng khí hậu Địa Trung Hải ôn hòa cho phép con người có thể mặc quần áo vừa đủ và trong một số nền văn hóa cổ đại, việc khỏa thân trong thể thao và/hoặc sùng bái việc khoe cơ thể của đàn ông và con trai là một chuyện tự nhiên. Ở Hy Lạp cổ đại, sự trần truồng khoả thân gắn liền với sự hoàn hảo của các vị thần. Đến thời La Mã cổ đại, khỏa thân hoàn toàn có thể là một sự ô nhục nơi công cộng, mặc dù người ta vẫn có thể khỏa thân trần truồng ở nhà tắm công cộng hoặc trình diễn trong nghệ thuật khiêu dâm.

Ở thế giới phương Tây, với sự lan rộng của Cơ đốc giáo, mọi mối liên hệ tích cực với ảnh khoả thân đều được thay thế bằng các khái niệm về tội lỗi và sự xấu hổ. Mặc dù việc khám phá lại những lý tưởng của Hy Lạp vào thời Phục hưng đã khôi phục nghệ thuật khỏa thân thành ý nghĩa biểu tượng trong nghệ thuật, nhưng đến thời đại Victoria, việc khỏa thân nơi công cộng bị coi là tục tĩu. Ở châu Á, việc khỏa thân nơi công cộng bị coi là vi phạm phép tắc xã hội hơn là tội lỗi, đáng xấu hổ hơn là xấu hổ. Tuy nhiên, ở thời kỳ Mạc phủ Tokugawa của Nhật Bản, việc tắm chung cho cả nam và nữ là khá bình thường và phổ biến cho đến Minh Trị Duy tân.

Trong khi tầng lớp thượng lưu biến quần áo thành thời trang, những người không đủ khả năng vẫn tiếp tục bơi hoặc tắm công khai trong các vùng nước tự nhiên hoặc thường xuyên tắm chung trong suốt thế kỷ XIX. Việc chấp nhận khoả thân nơi công cộng lại xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Các phong trào dựa trên triết học, đặc biệt là ở Đức, phản đối sự trỗi dậy của công nghiệp hóa. Ở Đức thì có văn hóa Freikörperkultur ('văn hóa cơ thể tự do') đại diện cho sự trở lại với thiên nhiên và xóa bỏ sự xấu hổ về việc khoe cơ thể. Vào những năm 1960 chủ nghĩa khỏa thân đã chuyển từ một tiểu văn hóa nhỏ sang một phần của sự bác bỏ chung những hạn chế đối với cơ thể. Phụ nữ tái khẳng định quyền để lộ ngực ở nơi công cộng, vốn là tiêu chuẩn cho đến thế kỷ XVII. Xu hướng này tiếp tục diễn ra ở phần lớn châu Âu, với việc thành lập nhiều khu vực tùy chọn quần áo trong công viên và trên bãi biển. Thông qua tất cả những thay đổi lịch sử ở các nước phát triển, các nền văn hóa ở vùng khí hậu nhiệt đới châu Phi cận Sahara và rừng nhiệt đới Amazon vẫn tiếp diễn các tập quán truyền thống của các thổ dân, một phần hoặc hoàn toàn khỏa thân trong các hoạt động hàng ngày.

Thời tiền sử

Người thượng cổ ban đầu cơ thể vẫn đầy lông lá che phủ các bộ phận cơ thể, do đó dù thời đó chưa có áo quần nhưng vẫn xem như không phải khỏa thân, trải qua quá trình tiến hóa để thích nghi với hoàn cảnh, loài người dần dà trở nên thưa lông và rụng lông dần trong khi vẫn chưa đủ tinh khôn để tạo ra quần áo. Những câu chuyện và họa phẩm về Kinh Thánh kể về Adam và Eva nhưng là tổ tiên của con người đều được khắc họa hai người này trong tình trạng trần truồng, lõa lồ.

Sự rụng lông

Về mặt khoa học và sinh học thì sự tản nhiệt của cơ thể vẫn là lời giải thích tiến hóa được chấp nhận rộng rãi nhất cho việc rụng lông trên cơ thể ở những thành viên đầu tiên của chi Homo (Chi Người), thành viên còn sống sót là người hiện đại^[1][2][3]. Lúc này con người trở nên ít tóc hơn và tăng tuyến mồ hôi, giúp cơ thể họ dễ dàng làm mát hơn khi họ di chuyển từ khu rừng râm mát sang những trảng cỏ đầy nắng gió. Sự thay đổi môi trường này cũng dẫn đến sự thay đổi trong chế độ ăn uống, từ ăn chay phần lớn (ăn thực vật, hoa quả, cây cỏ, củ rễ) chuyển qua săn bắn để ăn thịt. Việc rượt đuổi săn thú trên đồng cỏ cũng làm tăng nhu cầu điều chỉnh thân nhiệt thông qua việc vả mồ hôi nhễ nhại khi chạy bộ đuổi theo con mồi^[4]. Nhà nhân chủng học và sinh học tiền sử (Palaeobiologist) là Nina Jablonski thừa nhận rằng khả năng tản nhiệt cơ thể dư thừa thông qua tuyến mồ hôi eccrine giúp làm cho con người mở rộng đáng kể của não bộ, cơ quan của con người nhạy cảm với nhiệt độ nhất^[5].

Do đó, việc mất đi những đám lông trên khắp cơ thể cũng là một yếu tố thích nghi hơn nữa, cả về thể chất và hành vi, khiến con người khác biệt với các loài linh trưởng khác. Một số trong những thay đổi này được cho là kết quả của lựa chọn tình dục hay chọn lọc giới tính, lần đầu tiên được Darwin đề xuất trong Hậu duệ của con người và Lựa chọn liên quan đến tình dục. Bằng cách chọn bạn tình có ít lông hơn, con người đã tăng tốc những thay đổi được bắt đầu bởi chọn lọc tự nhiên. Lựa chọn tình dục cũng có thể giải thích việc số lông còn lại của con người tập trung ở vùng lông mu và nách, là nơi chứa pheromone, trong khi bộ tóc trên đầu tiếp tục được giữ lại để bảo vệ con người khỏi ánh sáng mặt trời chiếu vào đỉnh đầu ảnh hưởng đến não bộ.

Một lời giải thích khác về tình trạng không có lông tương đối của con người cho rằng các loài ký sinh (như ve bét, rận bọ) trú ngụ trong lớp lông trên người trở thành vấn đề khi con người trở thành thợ săn, sống trong các nhóm lớn hơn với "căn cứ tại nhà". Sự trần trụi cũng sẽ làm cho việc không có ký sinh trùng trên người trở nên nhận biết rõ ràng hơn với bạn tình tương lai^[6]. Tổ tiên chung cuối cùng của con người và tinh tinh chỉ đi hai chân một phần, thường sử dụng hai chân trước để vận động. Các bà mẹ linh trưởng khác không cần phải mang con nhỏ vì đều có lông để con cái bám vào, nhưng việc mất lông khuyến khích việc đi hai chân một cách hoàn toàn, cho phép các bà mẹ bế con bằng một hoặc cả hai tay. Sự kết hợp giữa không có lông và tư thế thẳng đứng cũng có thể giải thích sự nở rộng của bộ ngực phụ nữ như một tín hiệu tình dục^[3]. Với việc rụng lông, da sẫm màu, lớp da có nồng độ melanin cao phát triển như một sự bảo vệ khỏi tác hại của tia cực tím. Khi con người di cư ra ngoài vùng nhiệt đới, các mức độ giảm sắc tố khác nhau đã tiến hóa để cho phép con người có thể tổng hợp vitamin D₃ với sự hỗ trợ của tia cực tím^[7][8].

Mặc áo quần

Việc mặc quần áo rất có thể là sự thích nghi hành vi phát sinh từ nhu cầu bảo vệ khỏi các yếu tố tự nhiên, bao gồm cả ánh năng mặt trời (đối với những người bị mất lông) và nhiệt độ lạnh khi con người di cư đến vùng lạnh hơn. Theo một nghiên cứu năm 2010 được công bố trên Sinh học phân tử và tiến hóa, ước tính nguồn gốc của quần áo dựa trên phân tích di truyền chỉ ra rằng nguồn gốc của chấy rận trên quần áo đã tiến hóa từ tổ tiên xa xưa của chúng vào một thời điểm giữa 83.000 năm trước và 170.000 năm trước. Thông tin này cho thấy việc sử dụng quần áo có khả năng bắt nguồn từ con người hiện đại về mặt giải phẫu ở châu Phi trước khi họ di cư đến vùng khí hậu lạnh hơn^[9]. Một nghiên cứu năm 2017 được công bố trên tạp chí Science ước tính rằng con người hiện đại về mặt giải phẫu đã tiến hóa từ 260.000 đến 350.000 năm trước^[10].

Quần áo phức tạp (dày và nhiều lớp) là sự cần thiết để giúp con người sống sót trong thời tiết cực lạnh sẽ cần con người phải phát minh ra các công cụ để biến da thú động vật thành quần áo như đồ mài để làm sạch và làm mịn, dao đá mịn để cắt và kim xương để khâu và những mảnh da thú rời rạc lại với nhau thành những tấm áo vừa mặc^[11]. Những gì được gọi là quần áo ngày nay có thể có nguồn gốc cùng với các loại trang sức khác, bao gồm trang sức, Body painting, hình xăm và các chỉnh sửa cơ thể khác, giúp "trang điểm" cho cơ thể trần truồng mà không che giấu nó^[12]. Theo Leary và Buttermore, trang điểm cơ thể là một trong những thay đổi xảy ra vào cuối thời đại đồ đá cũ (40.000 đến 60.000 năm trước), trong đó con người không chỉ hiện đại về mặt giải phẫu, mà còn hiện đại về mặt văn hóa và tâm lý. và có tương tác tượng trưng^[13].

Thời lịch sử

Khỏa thuân đã có một lịch sử hình thành và phát triển lâu dài, xuyên suốt và đi cùng với sự phát triển của xã hội loài người từ thời sơ sử cho đến thời kỳ hiện đại ngày nay, sau một quá trình phát triển đi từ sự trần truồng của người tiền sử đến sự phát triển của áo quần kín đáo thì ngày nay, con người ta lại có xu hướng ăn mặc theo thời trang thiếu vải và cổ xúy cho các phong trào khỏa thân ngày càng lan rộng trên toàn cầu.

Thời cổ đại

Ở Lưỡng Hà cổ đại, hầu hết mọi người đều sở hữu một mặt hàng quần áo duy nhất, và khỏa thân có nghĩa là ở dưới cùng của quy mô xã hội, thiếu phẩm giá và địa vị^[14]. Đối với người bình thường, quần áo ít thay đổi ở Ai Cập cổ đại từ thời kỳ đầu triều đại, (3150-2686 TCN) cho đến thời trung vương quốc (2055-1650 TCN). Mặc dù bộ phận sinh dục của người trưởng thành thường được che đi, khỏa thân ở Ai Cập cổ đại không phải là vi phạm bất kỳ quy tắc xã hội nào, nhưng thường là một quy ước cho thấy sự thiếu giàu có; những người có thể đủ khả năng để làm như vậy sẽ bao phủ cơ thể nhiều hơn^[15].

Cả đàn ông và phụ nữ đều mặc váy có tên là schenti tiến hóa từ những chiếc khố và giống như những chiếc váy hiện đại. Nô lệ và người lao động đều khỏa thân hoặc mặc khố. Chỉ có phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu mới mặc Kalasiris, một chiếc váy bằng vải lanh rủ hoặc mờ trong suốt từ trên hoặc dưới ngực đến mắt cá chân.^[16] Nữ nghệ sĩ biểu diễn khỏa thân. Trẻ em không mặc quần áo cho đến tuổi dậy thì, vào khoảng 12 tuổi^[17]. Mãi đến thời kỳ sau, đặc biệt thời kỳ Tân Vương quốc (1550-1069 TCN), các người hầu trong các hộ gia đình giàu có cũng bắt đầu mặc trang phục tinh tế hơn, và phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu mặc váy và trang trí công phu che ngực. Những phong cách của thời sau này thường được thể hiện trong phim và TV như là quần áo đại diện cho Ai Cập cổ đại trong tất cả các thời kỳ^[16].

Khoả thân ở nam giới được tôn vinh ở Hy Lạp cổ đại theo cách mà không có nền văn hóa nào trước hoặc sau đó đạt tới. Họ coi sự bối rối khi phải cởi quần áo khi chơi thể thao là một dấu hiệu của sự man rợ^[18]. Khỏa thân ở nữ giới nổi lên như một chủ đề nghệ thuật trong thế kỷ thứ 5 TCN, với tranh minh họa những câu chuyện về phụ nữ tắm ở cả trong nhà và ngoài trời. Trong khi các mô tả về phụ nữ khỏa thân có bản chất khiêu dâm, không có sự quy kết nào về tính không phù hợp như trường hợp của những hình ảnh như vậy trong văn hóa phương Tây sau này. Tuy nhiên, những hình ảnh thụ động của khỏa thân nữ phản ánh tình trạng bất bình đẳng của phụ nữ trong xã hội so với những hình ảnh mang tính thể thao và anh hùng của những người đàn ông khỏa thân^[19]. Áo toga là rất cần thiết để chứng tỏ trạng thái và cấp bậc của nam công dân tại La Mã^[20]. Nhà thơ Ennius (khoảng 239-169 TCN) tuyên bố, "phơi bày cơ thể trần trụi giữa các công dân là khởi đầu của sự ô nhục công khai". Cicero cũng tán thành những lời của Ennius^[21]. Một ngoại lệ là phòng tắm La Mã (thermae) nơi người ta tắm trần truồng công cộng, vốn có nhiều chức năng tương tác xã hội^[22].

Quần áo được sử dụng ở Trung Đông, bao phủ toàn bộ cơ thể, thay đổi rất ít trong nhiều thế kỷ cho đến nay. Một phần, sự nhất quán này xuất phát từ thực tế là quần áo như vậy rất phù hợp với khí hậu (bảo vệ cơ thể khỏi những cơn bão cát trong khi cũng cho phép làm mát bằng cách bốc hơi). Ý nghĩa của cơ thể trần trụi trong các xã hội dựa trên các tôn giáo Abraham (Do Thái giáo, Cơ đốc giáo và Hồi giáo) được định nghĩa bằng một tường thuật sáng tạo trong đó Adam và Eva, người đàn ông và người phụ nữ đầu tiên theo Kinh Thánh của những tôn giáo này, khỏa thân và không hổ thẹn cho đến khi họ ăn trái cấm của Cây biết điều thiện ác. Ý nghĩa triết học của huyền thoại này trong việc nêu rõ nguồn gốc của sự xấu hổ là không rõ ràng. "Tội lỗi nguyên thủy" không liên quan đến sự trần trụi, mà liên quan đến việc không vâng lời, nhưng phản ứng đầu tiên là che thân bằng lá sung^[23]. Trong cả ba tôn giáo, sự khiêm tốn thường chiếm ưu thế ở nơi công cộng, với quần áo che phủ tất cả các bộ phận của cơ thể có bản chất tình dục. Kinh Torah đặt ra các luật liên quan đến quần áo và sự khiêm tốn (tzniut) cũng tách người Do Thái khỏi những người khác trong các xã hội mà họ sống trong đó^[24].

Những Cơ Đốc hữu ban đầu thường thừa hưởng các quy tắc ăn mặc từ các truyền thống Do Thái. Tuy nhiên, Adamites là một giáo phái Kitô giáo ở Bắc Phi có nguồn gốc từ thế kỷ thứ hai, người thờ phượng trong hình tượng khỏa thân, tuyên bố đã lấy lại được sự hồn nhiên của Adam^[25]. Trang phục Hồi giáo cho cả nam và nữ là phải phù hợp với các quy tắc của Hajib. Đối với nam giới, quần áo bao phủ khu vực từ thắt lưng đến đầu gối. Đối với phụ nữ, quần áo bao phủ khu vực từ cổ đến mắt cá chân và cũng che cả tóc. Tập tục được gọi là sự che kín của phụ nữ ở nơi công cộng có trước Hồi giáo ở Ba Tư, Syria và Anatolia. Kinh Qurʾān cho những hướng dẫn về trang phục của phụ nữ, nhưng không phải là những phán quyết nghiêm ngặt; những phán quyết như vậy có thể được tìm thấy trong Hadith. Ban đầu, sự che kín như vậy chỉ áp dụng cho những người vợ của Muhammad; tuy nhiên, sự che chở đã được tất cả phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu chấp nhận sau khi ông qua đời và trở thành một biểu tượng của bản sắc Hồi giáo^[26].

Trong những câu chuyện ký sự được biên chép viết ra vào thời Nhà Chu ở Trung Quốc vào đầu thế kỷ thứ IV TCN, việc khoả thân được thể hiện như một sự đối nghịch với phẩm giá con người, phản ánh niềm tin rằng "tính nhân văn" trong xã hội Trung Quốc không phải là bẩm sinh, mà là hành xử đúng đắn, chính danh quân tử. Tuy nhiên, sự trần trụi cũng có thể được một một người phơi bày ra để thể hiện sự khinh miệt đối với những người khác khi có mặt họ. Trong những câu chuyện khác, ảnh khoả thân của phụ nữ, phát ra sức mạnh của âm, có thể vô hiệu hóa dương của các thế lực hung hăng^[27]. Khoả thân trong nhà tắm công cộng hỗn hợp 2 giới là phổ biến ở Nhật Bản trước tác động của ảnh hưởng phương Tây, bắt đầu từ thế kỷ 19 và trở nên rộng rãi trong thời kỳ chiếm đóng của Mỹ sau Thế chiến II. Việc tắm chung tiếp tục ở một số lượng nhỏ các suối nước nóng (konyoku) bên ngoài các khu vực đô thị^[28]. Một truyền thống khác của Nhật Bản là những người nữ thợ lặn tự do (ama), những người trong 2.000 năm cho đến những năm 1960 đã thu thập rong biển và động vật có vỏ, chỉ mặc khố. Sự trần trụi của họ không gây sốc, vì phụ nữ nông dân thường làm việc ngực trần trong suốt mùa hè.^[29]

Hậu cổ điển

Cuối thế kỷ thứ tư sau Công nguyên là thời kỳ của cả hai sự chuyển đổi Kitô giáo và tiêu chuẩn hóa các giáo lý của Giáo hội hay các Hội thánh và nhà thờ, đặc biệt là về các vấn đề giới tính và tình dục. Quan hệ tình dục ngoài hôn nhân với một người phụ nữ đáng kính làm bên thứ ba bị tổn thương; chồng, cha, và họ hàng nam. Tội dâm ô với một phụ nữ không có chồng, có thể là gái mại dâm, gái điếm hoặc nô lệ tình dục, là một tội lỗi ít hơn vì nó không có nạn nhân nam, trong một xã hội gia trưởng thậm chí có thể được coi là không có nạn nhân^[30]. Việc ăn mặc hay khỏa thân của phụ nữ không được coi là đáng kính cũng có tầm quan trọng thấp hơn^[31].

Khoảng thời gian giữa thế giới cổ đại và hiện đại, khoảng 500 đến 1450, đã thấy một xã hội ngày càng phân tầng ở châu Âu. Vào đầu thời kỳ này, mọi người khác thuộc tầng lớp thượng lưu sống trong những khu vực gần gũi và không có sự nhạy cảm hiện đại với khoả thân riêng tư, nhưng ngủ và tắm cùng nhau trần truồng với sự ngây thơ thay vì xấu hổ. Nhà tắm La Mã ở Bath, Somerset, được xây dựng lại và được cả hai giới sử dụng mà không có quần áo cho đến thế kỷ 15^[32]. Các giáo phái có niềm tin tương tự như người Adam, người thờ phượng trần trụi, xuất hiện vào đầu thế kỷ 15^[33]. Sau đó, trong giai đoạn này, với sự xuất hiện của tầng lớp trung lưu, quần áo ở dạng thời trang là một chỉ số quan trọng của các giai cấp, giai tầng trong xã hội, và do đó, sự thiếu vắng của nó trở thành một sự bối rối lớn hơn^[34].

Cho đến đầu thế kỷ thứ tám, các Kitô hữu đã được rửa tội ở trạng thái trần truồng để đại diện cho việc họ nổi lên từ bí tích rửa tội mà không phạm tội.^[35] Mặc dù có một quan niệm sai lầm phổ biến rằng người châu Âu không tắm trong thời Trung cổ, nhà tắm công cộng thường được cách ly theo giới tính. Ở châu Âu theo Kitô giáo, các bộ phận của cơ thể được yêu cầu che phủ ở nơi công cộng không phải lúc nào cũng bao gồm ngực phụ nữ. Vào năm 1350, bộ ngực nữ giới có liên quan đến việc nuôi dưỡng và chăm sóc yêu thương con cái, nhưng đến năm 1750, các biểu tượng nghệ thuật hở vú (lộ vú) được xem là khiêu dâm hoặc được dùng trong y học. Sự khiêu dâm của bộ ngực này trùng hợp với sự buộc tội các phụ nữ là nữ phù thủy^[36].

Trong thời trung cổ, các chuẩn mực Hồi giáo trở nên gia trưởng hơn, và rất quan tâm đến sự trong trắng của phụ nữ trước khi kết hôn và bổn phận chung thủy của người phụ nữ sau khi có chồng. Phụ nữ không chỉ che giấu, mà tách biệt khỏi xã hội, không liên lạc với đàn ông mà không có quan hệ họ hàng gần gũi, sự hiện diện của những người này xác định sự khác biệt giữa không gian công cộng và riêng tư^[37]. Mối quan tâm đặc biệt đối với cả Hồi giáo và Kitô hữu sơ khai, khi họ mở rộng quyền kiểm soát đối với các quốc gia trước đây là một phần của đế chế Byzantine hoặc La Mã, là phong tục tắm công cộng địa phương. Trong khi các Kitô hữu chủ yếu quan tâm đến việc tắm hỗn hợp hai giới, điều này không phổ biến, Hồi giáo cấm khỏa thân phụ nữ khi có mặt các phụ nữ không theo đạo Hồi như vậy thì yếu tố khỏa thân cơ bản không tồn tại trong xã hội Hồi giáo hà khắc^[38].

Chú thích

Tham khảo

• Beidelman, T. O. (2012). “Some Nuer Notions of Nakedness, Nudity, and Sexuality”. Africa. 38 (2): 113–131. doi:10.2307/1157242. ISSN 0001-9720. JSTOR 1157242. S2CID 144426073.
• Gill, Gordon (1995). Recreational Nudity and the Law: Abstracts of Cases. Dr. Leisure. ISBN 978-1-887471-01-5.
• Robinson, Julian (1988). Body packaging: a guide to human sexual display. Elysium Growth Press. ISBN 9781555990275.
• Rouche, Michel, "Private life conquers state and society", in A History of Private Life vol I, Paul Veyne, editor, Harvard University Press 1987 ISBN 0-674-39974-9
• Altenmüller, Hartwig (1998). Egypt: the world of the pharaohs. Cologne: Könemann.
• Bancroft, John (2003). Sexual Development in Childhood. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34243-0.
• Barcan, Ruth (2004a). Nudity: A Cultural Anatomy. Berg Publishers. ISBN 1859738729.
• Barcan, Ruth (2015). “Nudism”. Trong Patricia Whelehan; Anne Bolin (biên tập). The International Encyclopedia of Human Sexuality. Wiley-Blackwell. tr. 819–830. doi:10.1002/9781118896877.wbiehs315. ISBN 9781786842992.
• Berger, John (1972). Ways of Seeing. Penguin. ISBN 0-14-013515-4.
• Black, Pamela (2014). “Nudism”. Trong Forsyth, Craig J.; Copes, Heith (biên tập). Encyclopedia of Social Deviance. SAGE Publications. tr. 471–472. ISBN 9781483340463.
• Bloom, Ken (ngày 18 tháng 10 năm 2013). Routledge Guide to Broadway. Routledge – qua Google Books.
• Bonner, Barbara L. (1999). “When does sexual play suggest a problem?”. Trong Dubowitz, Howard; Depanfilis, Diane (biên tập). Handbook for Child Protection Practice. Sage Publications. ISBN 978-0-7619-1371-9.
• Bullough, Vern L.; Bullough, Bonnie (2014). Human Sexuality: An Encyclopedia. Routledge. tr. 449. ISBN 9781135825096.
• Carr-Gomm, Philip (2010). A Brief History of Nakedness. London, UK: Reaktion Books, Limited. ISBN 978-1-86189-729-9. Truy cập ngày 1 tháng 8 năm 2019.^{[liên kết hỏng]}
• Cicero (1927). Tusculan Disputations. Loeb Classical Library 141. XVIII. by J. E. King biên dịch. doi:10.4159/DLCL.marcus_tullius_cicero-tusculan_disputations.1927.
• Clark, Kenneth (1956). The Nude: A Study in Ideal Form. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-01788-3.
• Classen, Albrecht (2008). “The Cultural Significance of Sexuality in the Middle Ages, the Renaissance, and Beyond”. Trong Classen, Albrecht (biên tập). Sexuality in the Middle Ages and the Early Modern Times. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 9783110209402.
• Deonna, Julien A.; Rodogno, Raffaele; Teroni, Fabrice (2012). In Defense of Shame: The Faces of an Emotion. Oxford University Press. ISBN 9780199793532.
• Dundas, Paul (2004). The Jains. London: Routledge. doi:10.4324/9780203398272. ISBN 9780203398272.
• Fagan, Garrett G. (2002). Bathing in Public in the Roman World. University of Michigan Press. ISBN 0472088653.
• Fallon, L. Fleming; Davidson, Tish (2012). “Voyeurism”. Trong Key, Kristin (biên tập). The Gale Encyclopedia of Mental Health. 2 (ấn bản 3). Detroit, MI: Gale. tr. 1642–1644.
• Frey, Rebecca; Willingham, Emily Jane (2012). “Exhibitionism”. Trong Key, Kristin (biên tập). The Gale Encyclopedia of Mental Health. 1 (ấn bản 3). Detroit, MI: Gale. tr. 598–602.
• Goldman, Leslie (2007). Locker Room Diaries: The Naked Truth about Women, Body Image, and Re-imagining the "Perfect" Body. Cambridge, MA: Da Capo Press. ISBN 9786612788604.
• Gordon, Betty N.; Schroeder, Carolyn S. (1995). Sexuality: A Developmental Approach to Problems. Springer. ISBN 978-0-306-45040-2.
• Górnicka, Barbara (2016). “From Lewd to Nude: Becoming a Naturist”. Nakedness, Shame, and Embarrassment. Figurationen. Schriften zur Zivilisations und Prozesstheorie. 12. Wiesbaden: Springer VS.
• Hall, Edward T. (1989). Beyond Culture. New York: Doubleday. tr. 87–88. ISBN 0385124740. OCLC 20595709.
• Habinek, Thomas; Schiesaro, Alessandro (1997). The Roman Cultural Revolution. Cambridge University Press.
• Hampton, Christopher (2014). Christopher Hampton Plays 1: Total Eclipse; The Philanthropist; Savages; Treats. Faber & Faber. ISBN 978-0-571-31830-8.
• Hartsuiker, Dolf (2014). Sadhus: Holy Men of India. Inner Traditions. tr. 176. ISBN 978-1620554029.
• Hasha, Margot; Kalish, DeAnn (2014). “Normal Deviance”. Trong Forsyth, Craig J.; Copes, Heith (biên tập). Encyclopedia of Social Deviance. SAGE Publications. tr. 467–468. ISBN 9781483340463.
• Higonnet, Anne (1998). Pictures of Innocence – The History and Crisis of Ideal Childhood. New York: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28048-5. OL 705008M.
• Hollander, Anne (1978). Seeing Through Clothes. New York: Viking Press. ISBN 0140110844.
• Jablonski, Nina G. (2006). Skin: A Natural History. Berkeley: University of California Press. ISBN 9780520954816.
• Jacobs, Steven (ngày 27 tháng 8 năm 2012). Framing Pictures. Edinburgh University Press – qua Google Books.
• Jordan, Tim; Pile, Steve biên tập (2003). Social Change. Wiley. ISBN 978-0-631-23312-1.
• Kosso, Cynthia; Scott, Anne biên tập (2009). The Nature and Function of Water, Baths, Bathing, and Hygiene from Antiquity Through the Renaissance. Boston: Brill. ISBN 978-9004173576.
• Lerner, Robert E. (1972). The Heresy of the Free Spirit in the Later Middle Ages. Berkeley, CA: University of California Press.
• Lindsay, James E. (2005). Daily Life in the Medieval Islamic World. Daily Life through History. Westport, Conn: Greenwood Press.
• Livingstone, E. A. biên tập (2013). The Concise Oxford Dictionary of the Christian Church (ấn bản 3). Oxford University Press. ISBN 9780199659623.
• McDonald, Gabrielle Kirk; Swaak-Goldman, Olivia (2000). Substantive and Procedural Aspects of International Criminal Law: The Experience of International and National Courts: Materials. 2. Brill. ISBN 90-411-1134-4.
• Mark, Joshua J. (ngày 27 tháng 3 năm 2017). “Fashion and Dress in Ancient Egypt”. Ancient History Encyclopedia.
• Martinez, D.P. (1995). “Naked Divers: A Case of Identity and Dress in Japan”. Trong Eicher, Joanne B. (biên tập). Dress and Ethnicity: Change Across Space and Time. Ethnicity and Identity Series. Oxford: Berg. tr. 79–94. doi:10.2752/9781847881342/DRESSETHN0009. ISBN 9781847881342.
• Mertz, Barbara (1990). Red Land, Black Land: Daily Life in Ancient Egypt. Peter Bedrick Books. ISBN 9780872262225.
• Miles, Margaret R.; Lyon, Vanessa (2008). A Complex Delight: The Secularization of the Breast, 1350-1750. University of California Press. ISBN 978-0520253483.
• Posner, Richard A.; Silbaugh, Katharine B. (1996). A Guide to America's Sex Laws. University of Chicago Press. ISBN 9780226675640.
• Scheuch, Manfred (2004). Nackt; Kulturgeschichte eines Tabus im 20. Jahrhundert [Nudity: A Cultural History of a taboo in the 20th century] (bằng tiếng Đức). Vienna: Christian Brandstätter Verlag. ISBN 978-3-85498-289-0.
• Silverman, Eric (2013). A Cultural History of Jewish Dress. A&C Black. ISBN 978-0-857-85209-0. The Five Books of Moses...clearly specify that Jews must adhere to a particular dress code-modesty, for example, and fringes. Clothing, too, served as a "fence" that protected Jews from the profanities and pollutions of the non-Jewish societies in which they dwelled. From this angle, Jews dressed distinctively as God's elect.
• Smith, Dennis Craig; Sparks, William (1986). The Naked Child: Growing Up Without Shame. Elysium Growth Press. ISBN 978-1-55599-000-8.
• Steinhart, Peter (2004). The Undressed Art: Why We Draw. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-1-4000-4184-8.
• Stevens, Scott Manning (2003). “New World Contacts and the Trope of the 'Naked Savage”. Trong Elizabeth D. Harvey (biên tập). Sensible Flesh: On Touch in Early Modern Culture. University of Pennsylvania Press. tr. 124–140. ISBN 9780812293630.
• Tierney, Tom (1999). Ancient Egyptian Fashions. Mineola, NY: Dover. ISBN 978-0-486-40806-4.
• Toepfer, Karl Eric (1997). Empire of Ecstasy: Nudity and Movement in German Body Culture, 1910-1935. University of California Press. ISBN 9780520918276.
• Thomason, Krista K. (2018). Naked: The Dark Side of Shame and Moral Life. New York: Oxford University Press. doi:10.1093/oso/9780190843274.003.0007.
• Veyne, Paul biên tập (1987). A History of Private Life: From Pagan Rome to Byzantium. A History of Private Life. 1 of 5. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 9780674399747.
• “Chapter Four: Making Japanese by Putting on Clothes”. Penn State Personal Web Server. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 3 năm 2013.

• Thorpe, JR (19 tháng 7 năm 2016). “7 Strange Beliefs About Nudity In Western History”. bustle.com. Truy cập ngày 21 tháng 7 năm 2016.
• Mary Beard (18 tháng 5 năm 2012). “The Discobolus gets dressed up”. Times Literary Supplement. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 11 năm 2017. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2023. dead link
• Barcan, Ruth (2004). Nudity: A Cultural Anatomy. Berg Publishers. ISBN 1859738729.

• Black, Pamela (2014). “Nudism”. Trong Forsyth, Craig J.; Copes, Heith (biên tập). Encyclopedia of Social Deviance. SAGE Publications. tr. 471–472. ISBN 9781483340463.

• Bullough, Vern L.; Bullough, Bonnie (2014). Human Sexuality: An Encyclopedia. Routledge. tr. 449. ISBN 9781135825096.

• Carr-Gomm, Philip (2010). A Brief History of Nakedness. London, UK: Reaktion Books, Limited. ISBN 978-1-86189-729-9. Truy cập ngày 1 tháng 8 năm 2019.

• Martinez, D.P. (1995). “Naked Divers: A Case of Identity and Dress in Japan”. Trong Eicher, Joanne B. (biên tập). Dress and Ethnicity: Change Across Space and Time. Ethnicity and Identity Series. Oxford: Berg. tr. 79–94. doi:10.2752/9781847881342/DRESSETHN0009. ISBN 9781847881342.
• Beck, Margaret (2000). “Female Figurines in the European Upper Paleolithic: Politics and Bias in Archaeological Interpretation”. Trong Rautman, Alison E. (biên tập). Reading the Body. Representations and Remains in the Archaeological Record. University of Pennsylvania Press. tr. 202–214. ISBN 978-0-8122-3521-0. JSTOR j.ctv512z16.20.

• Collard, Mark; Tarle, Lia; Sandgathe, Dennis; Allan, Alexander (2016). “Faunal evidence for a difference in clothing use between Neanderthals and early modern humans in Europe”. Journal of Anthropological Archaeology. 44: 235–246. doi:10.1016/j.jaa.2016.07.010. hdl:2164/9989.

• Curry, Andrew (tháng 3 năm 2012). “The Cave Art Debate”. Smithsonian Magazine. Truy cập ngày 23 tháng 5 năm 2021.

• Daley, Jason (11 tháng 12 năm 2018). “Why Did Humans Lose Their Fur?”. Smithsonian. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2019.

• Jablonski, Nina G.; Chaplin, George (2000). “The Evolution of Human Skin Coloration”. Journal of Human Evolution. 39 (1): 57–106. doi:10.1006/jhev.2000.0403. PMID 10896812. S2CID 38445385.

• Giles, James (1 tháng 12 năm 2010). “Naked Love: The Evolution of Human Hairlessness”. Biological Theory. 5 (4): 326–336. doi:10.1162/BIOT_a_00062. ISSN 1555-5550. S2CID 84164968.

• Hollander, Anne (1978). Seeing Through Clothes. New York: Viking Press. ISBN 0140110844.

• Jablonski, Nina G. (1 tháng 11 năm 2012). “The Naked Truth”. Scientific American.

• Leary, Mark R.; Buttermore, Nicole R. (2003). “The Evolution of the Human Self: Tracing the Natural History of Self-Awareness”. Journal for the Theory of Social Behaviour. 33 (4): 365–404. doi:10.1046/j.1468-5914.2003.00223.x.

• Rantala, M. J. (2007). “Evolution of nakedness in Homo sapiens”. Journal of Zoology. 273 (1): 1–7. doi:10.1111/j.1469-7998.2007.00295.x. S2CID 14182894.

• Schlebusch; và đồng nghiệp (3 tháng 11 năm 2017). “Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago”. Science. 358 (6363): 652–655. Bibcode:2017Sci...358..652S. doi:10.1126/science.aao6266. PMID 28971970.

• Toups, M. A.; Kitchen, A.; Light, J. E.; Reed, D. L. (2010). “Origin of Clothing Lice Indicates Early Clothing Use by Anatomically Modern Humans in Africa”. Molecular Biology and Evolution. 28 (1): 29–32. doi:10.1093/molbev/msq234. ISSN 0737-4038. PMC 3002236. PMID 20823373.
• Adams, Cecil (9 tháng 12 năm 2005). “Small Packages”. Isthmus; Madison, Wis. Madison, Wis., United States, Madison, Wis. tr. 57. ISSN 1081-4043. ProQuest 380968646.

• Altenmüller, Hartwig (1998). Egypt: the world of the pharaohs. Cologne: Könemann. ISBN 9783895089138.

• Ariès, Philippe; Duby, Georges biên tập (1987). From Pagan Rome to Byzantium. A History of Private Life. I. Series Editor Paul Veyne. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-39975-7.

• Asher-Greve, Julia M.; Sweeney, Deborah (2006). “On Nakedness, Nudity, and Gender in Egyptian and Mesopotamian Art”. Trong Schroer, Sylvia (biên tập). Images and Gender: Contributions to the Hermeneutics of Reading Ancient Art. 220. Vandenhoeck & Ruprecht Göttingen: Academic Press Fribourg. doi:10.5167/uzh-139533. Truy cập ngày 15 tháng 7 năm 2020.

• Bahrani, Zainab (1993). “The Iconography of the Nude in Mesopotamia”. Source: Notes in the History of Art. 12 (2): 12–19. doi:10.1086/sou.12.2.23202931. ISSN 0737-4453. S2CID 193110588. Truy cập ngày 25 tháng 9 năm 2022.

• Bahrani, Zainab (1996). “The Hellenization of Ishtar: Nudity, Fetishism, and the Production of Cultural Differentiation in Ancient Art”. Oxford Art Journal. 19 (2): 3–16. doi:10.1093/oxartj/19.2.3. ISSN 0142-6540. JSTOR 1360725. Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2022.

• Batten, Alicia J. (2010). “Clothing and Adornment”. Biblical Theology Bulletin. 40 (3): 148–59. doi:10.1177/0146107910375547. S2CID 171056202.

• Blanshard, Alastair J. L. (2010). Sex: Vice and Love from Antiquity to Modernity. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-2357-3.

• Bonfante, Larissa (1989). “Nudity as a Costume in Classical Art”. American Journal of Archaeology. 93 (4): 543–570. doi:10.2307/505328. ISSN 0002-9114. JSTOR 505328. S2CID 192983153. Truy cập ngày 15 tháng 7 năm 2020.

• Budin, Stephanie Lynn (2022). “Nude Awakenings: Early Dynastic Nude Female Iconography”. Near Eastern Archaeology. 85 (1): 34–43. doi:10.1086/718192. ISSN 1094-2076. S2CID 247253435. Truy cập ngày 28 tháng 2 năm 2023.

• Cameron, Alan (2010). The Last Pagans of Rome. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-978091-4.

• Carter, Michael (2009). “(Un)Dressed to Kill: Viewing the Retiarius”. Trong Edmondson, Jonathan; Keith, Alison (biên tập). Roman Dress and the Fabrics of Roman Culture. University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-9189-6.

• Cartledge, Paul (2003). Spartan Reflections. University of California Press. ISBN 978-0-520-23124-5.

• Clarke, John R. (2002). “Look Who's Laughing at Sex: Men and Women Viewers in the Apodyterium of the Suburban Baths at Pompeii”. Trong Fredrick, David (biên tập). The Roman Gaze: Vision, Power, and the Body. JHU Press. ISBN 978-0-8018-6961-7.

• Corner, Sean (2012). “Did 'Respectable' Women Attend Symposia?”. Greece & Rome. 59 (1): 34–45. doi:10.1017/S0017383511000271. ISSN 1477-4550.

• Crowther, Nigel B. (December 1980 – January 1981). “Nudity and Morality: Athletics in Italy”. The Classical Journal. The Classical Association of the Middle West and South. 76 (2): 119–123. JSTOR 3297374.

• Del Bello, Davide (2007). Forgotten Paths: Etymology and the Allegorical Mindset. CUA Press. ISBN 978-0-8132-1484-9.

• Dendle, Peter (2004). “How Naked Is Juliana?”. Philological Quarterly. 83 (4): 355–370. ISSN 0031-7977. ProQuest 211146473. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2021.

• Fredrick, David (2002). “Invisible Rome”. Trong David Fredrick (biên tập). The Roman Gaze: Vision, Power, and the Body. JHU Press. ISBN 978-0-8018-6961-7.

• Eliav, Yaron Z. (19 tháng 8 năm 2010). “Bathhouses As Places of Social and Cultural Interaction”. Trong Hezser, Catherine (biên tập). The Oxford Handbook of Jewish Daily Life in Roman Palestine. OUP Oxford. ISBN 978-0-19-921643-7. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2021.

• Fagan, Garrett G. (2002). Bathing in Public in the Roman World. University of Michigan Press. ISBN 0472088653.

• Glancy, Jennifer A (2015). “The Sexual Use of Slaves: A Response to Kyle Harper on Jewish and Christian Porneia”. Journal of Biblical Literature. 134 (1): 215–29. doi:10.1353/jbl.2015.0003. S2CID 160847333.

• Golden, Mark (2004). Sport in the Ancient World from A to Z. Routledge. ISBN 1-134-53595-3.

• Goelet, Ogden (1993). “Nudity in Ancient Egypt”. Notes in the History of Art. 12 (2): 20–31. doi:10.1086/sou.12.2.23202932. S2CID 191394390.

• Graf, Fritz (2005). “Satire in a ritual context”. Trong Kirk Freudenburg (biên tập). The Cambridge Companion to Roman Satire. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82657-0.

• Habinek, Thomas; Schiesaro, Alessandro (1997). “The invention of sexuality in the world-city of Rome”. The Roman Cultural Revolution. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58092-2.

• Hadfield, James (10 tháng 12 năm 2016). “Last splash: Immodest Japanese tradition of mixed bathing may be on the verge of extinction”. The Japan Times. Truy cập ngày 19 tháng 11 năm 2019.

• Harper, Kyle (2012). “Porneia: The Making of a Christian Sexual Norm”. Journal of Biblical Literature. 131 (2): 363–83. doi:10.2307/23488230. JSTOR 23488230. S2CID 142975618.

• Henry, Eric (1999). “The Social Significance of Nudity in Early China”. Fashion Theory. 3 (4): 475–486. doi:10.2752/136270499779476036.

• Heskel, Julia (2001). “Cicero as Evidence for Attitudes to Dress in the Late Republic”. Trong Judith Lynn Sebesta & Larissa Bonfante (biên tập). The World of Roman Costume. University of Wisconsin Press. ISBN 9780299138547.

• Jones, Bernice R. (2015). Ariadne's Threads: The Construction and Significance of Clothes in the Aegean Bronze Age. Peeters. ISBN 978-90-429-3277-7.

• Kosso, Cynthia; Scott, Anne biên tập (2009). The Nature and Function of Water, Baths, Bathing, and Hygiene from Antiquity Through the Renaissance. Boston: Brill. ISBN 978-9004173576.

• Kamash, Zena (17 tháng 11 năm 2010). “Which Way to Look?: Exploring Latrine Use in the Roman World”. Toilet. New York University Press. doi:10.18574/nyu/9780814759646.003.0008. ISBN 978-0-8147-5964-6.

• Kennell, Nigel (11 tháng 12 năm 2013). “Boys, Girls, Family, and the State at Sparta”. Trong Grubbs, Judith Evans; Parkin, Tim (biên tập). The Oxford Handbook of Childhood and Education in the Classical World. Oxford University Press. tr. 0. doi:10.1093/oxfordhb/9780199781546.013.019. ISBN 978-0-19-978154-6. Truy cập ngày 21 tháng 2 năm 2023.

• Kyle, Donald G. (2014). Sport and Spectacle in the Ancient World. Ancient Cultures ; v.4 (ấn bản 2). Chichester, West Sussex, UK: John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-1-118-61380-1.

• Laver, James (1998). “Dress | clothing”. Encyclopædia Britannica. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2020.

• Lee, Mireille M. (2015). “Other "Ways of Seeing": Female Viewers of the Knidian Aphrodite”. Helios. 42 (1): 103–122. doi:10.1353/hel.2015.0006. ISSN 1935-0228. S2CID 162147069. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2021.

• Livingstone, E. A. biên tập (2013). The Concise Oxford Dictionary of the Christian Church (ấn bản 3). Oxford University Press. ISBN 9780199659623.

• Mark, Joshua J. (27 tháng 3 năm 2017). “Fashion and Dress in Ancient Egypt”. Ancient History Encyclopedia.

• Mertz, Barbara (1990). Red Land, Black Land: Daily Life in Ancient Egypt. Peter Bedrick Books. ISBN 9780872262225.

• “Minoan Dress”. Encyclopedia of Fashion. Truy cập ngày 16 tháng 8 năm 2017.

• Mouratidis, John (1985). “The Origin of Nudity in Greek Athletics”. Journal of Sport History. 12 (3): 213–232. ISSN 0094-1700. JSTOR 43609271.

• Olson, Kelly C. (1999). Fashioning the Female in Roman Antiquity (Luận văn). United States -- Illinois: The University of Chicago.

• Pasco-Pranger, Molly (1 tháng 10 năm 2019). “With the Veil Removed: Women's Public Nudity in the Early Roman Empire”. Classical Antiquity. 38 (2): 217–249. doi:10.1525/ca.2019.38.2.217. ISSN 0278-6656. S2CID 213818509.

• Poliakoff, Michael (1993). “'They Should Cover Their Shame': Attitudes Toward Nudity in Greco-Roman Judaism”. Source: Notes in the History of Art. 12 (2): 56–62. doi:10.1086/sou.12.2.23202936. ISSN 0737-4453. S2CID 193095954. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2022.

• Pollock, Susan; Bernbeck, Reinhard (2000). “And They Said, Let Us Make Gods in Our Image:: Gendered Ideologies in Ancient Mesopotamia”. Trong Rautman, Alison E. (biên tập). Reading the Body. Representations and Remains in the Archaeological Record. University of Pennsylvania Press. tr. 150–164. ISBN 978-0-8122-3521-0. JSTOR j.ctv512z16.17. Truy cập ngày 30 tháng 4 năm 2021.

• Potter, David (2012). The Victor's Crown a History of Ancient Sport from Homer to Byzantium. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-1-283-34915-4.

• Reid, Heather (1 tháng 10 năm 2020). “Heroic Parthenoi and the Virtues of Independence: A Feminine Philosophical Perspective on the Origins of Women's Sport”. Sport, Ethics and Philosophy. 14 (4): 511–524. doi:10.1080/17511321.2020.1756903. ISSN 1751-1321. S2CID 219462673. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2021.

• Richlin, A. (2002). L. K. McClure (biên tập). “Pliny's Brassiere”. Sexuality and Gender in the Classical World: Readings and Sources. Oxford: Blackwell Publishers Ltd: 225–256. doi:10.1002/9780470756188.ch8. ISBN 9780470756188.

• Roth, Ann Macy (2021). “Father Earth, Mother Sky: Ancient Egyptian Beliefs About Conception and Fertility”. Reading the Body: Representation and Remains in the Archaeological Record. University of Pennsylvania Press. tr. 187–201. ISBN 9780812235210. JSTOR j.ctv512z16.19.

• Satlow, Michael L. (1997). “Jewish Constructions of Nakedness in Late Antiquity”. Journal of Biblical Literature. 116 (3): 429–454. doi:10.2307/3266667. ISSN 0021-9231. JSTOR 3266667.

• Schäfer, Peter (2003). The History of the Jews in the Greco-Roman World. Psychology Press. ISBN 978-0-415-30585-3.

• Sharrock, Allison R. (2002). “Looking at Looking: Can You Resist a Reading?”. Trong David Fredrick (biên tập). The Roman Gaze: Vision, Power, and the Body. JHU Press. ISBN 978-0-8018-6961-7.

• Silverman, Eric (2013). A Cultural History of Jewish Dress. A&C Black. ISBN 978-0-857-85209-0. The Five Books of Moses...clearly specify that Jews must adhere to a particular dress code-modesty, for example, and fringes. Clothing, too, served as a "fence" that protected Jews from the profanities and pollutions of the non-Jewish societies in which they dwelled. From this angle, Jews dressed distinctively as God's elect.

• Stevenson, Tom (1998). “The 'Problem' with Nude Honorific Statuary and Portraits in Late Republican and Augustan Rome”. Greece & Rome. 45 (1): 45–69. doi:10.1093/gr/45.1.45. ISSN 0017-3835. JSTOR 643207. Truy cập ngày 29 tháng 11 năm 2019.

• Sutton, Robert F. (1 tháng 1 năm 2009). Female Bathers and the Emergence of the Female Nude in Greek Art. Brill. ISBN 978-90-474-2703-2.

• Sweet, Waldo E. (1987). Sport and Recreation in Ancient Greece: A Sourcebook with Translations. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-536483-5.

• Tierney, Tom (1999). Ancient Egyptian Fashions. Mineola, NY: Dover. ISBN 978-0-486-40806-4.

• Veyne, Paul biên tập (1987). A History of Private Life: From Pagan Rome to Byzantium. 1 of 5. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 9780674399747.

• Villing, Alexandra (2010). The Ancient Greeks: Their Lives and Their World. Getty Publications. ISBN 978-0-89236-985-0.

• Williams, Craig A. (31 tháng 12 năm 2009). Roman Homosexuality (ấn bản 2). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-974201-1.

• Younger, John (2004). Sex in the Ancient World from A to Z. Routledge. ISBN 978-1-134-54702-9.

• Zanker, Paul (1990). The Power of Images in the Age of Augustus. University of Michigan Press. ISBN 0-472-08124-1.
• Cicero (1877). “Tusculan Disputations 4.33.70”. Yonge, C. D. biên dịch. New York: Harper & Brothers. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021. The censure of this crime to those is due; Who naked bodies first exposed to view. – Ennius

• Cicero (1927). Tusculan Disputations. Loeb Classical Library 141. XVIII. J. E. King biên dịch. doi:10.4159/DLCL.marcus_tullius_cicero-tusculan_disputations.1927.

• Clement of Alexandria (20 tháng 4 năm 2024). “Protrepticus 4.50”. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.

• Juvenal (1918a). “Satires 2”. Ramsay, G. G. biên dịch. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.

• Juvenal (1918b). “Satires 8”. Ramsay, G. G. biên dịch. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.

• Plato (1925). “Symposium 182c”. Fowler, Harold N. biên dịch. Cambridge, MA: Harvard University Press. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.

• Plutarch (1914). “Life of Cato 20.5”. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.

• Plutarch (20 tháng 4 năm 2024). “Lycurgus”. The Internet Classics Archive. Dryden, John biên dịch. Truy cập ngày 16 tháng 8 năm 2017.

• Polybius (20 tháng 4 năm 2024). “Histories II.28”. uchicago.edu. Truy cập ngày 23 tháng 4 năm 2021.
• al-Qaradawi, Yusuf (11 tháng 10 năm 2013). The Lawful and the Prohibited in Islam: الحلال والحرام في الإسلام. The Other Press. ISBN 978-967-0526-00-3.

• Andrews, Jonathan (2007a). “The (un)dress of the mad poor in England, c.1650—1850. Part 1” (PDF). History of Psychiatry. 18 (1): 005–24. doi:10.1177/0957154X07067245. ISSN 0957-154X. PMID 17580751. S2CID 25516218.

• Andrews, Jonathan (2007b). “The (un)dress of the mad poor in England, c.1650-1850. Part 2” (PDF). History of Psychiatry. 18 (2): 131–156. doi:10.1177/0957154X06067246. ISSN 0957-154X. PMID 18589927. S2CID 5540344.

• Archibald, Elizabeth (2012). “Bathing, Beauty and Christianity in the Middle Ages”. Insights. 5 (1): 17.

• “Dress – The Middle East from the 6th Century”. Encyclopædia Britannica. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2019.

• Brundage, James A. (15 tháng 2 năm 2009). Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-07789-5.

• Burke, Jill (2013). “Nakedness and Other Peoples: Rethinking the Italian Renaissance Nude”. Art History. 36 (4): 714–739. doi:10.1111/1467-8365.12029. hdl:20.500.11820/44d4da81-8b9c-4340-9cd5-b08c4ebeacc1. ISSN 0141-6790.

• Byrd, Steven (2012). Calunga and the Legacy of an African Language in Brazil. UNM Press. tr. 38. ISBN 9780826350862.

• Byrde, Penelope (1987). “'That Frightful Unbecoming Dress' Clothes for Spa Bathing at Bath”. Costume. 21 (1): 44–56. doi:10.1179/cos.1987.21.1.44.

• Chughtai, A.S. “Ibn Battuta – The Great Traveller”. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 3 năm 2012.

• Classen, Albrecht (2008). “The Cultural Significance of Sexuality in the Middle Ages, the Renaissance, and Beyond”. Trong Classen, Albrecht (biên tập). Sexuality in the Middle Ages and the Early Modern Times. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 9783110209402.

• DeForest, Dallas (2013). Baths and Public Bathing Culture in Late Antiquity, 300-700 (PhD). United States: The Ohio State University. ProQuest 2316003596. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2021.

• Duby, Georges; Veyne, Paul biên tập (1988). Revelations of the Medieval World. A History of Private Life. II. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-39976-5.

• Duby, Georges; Veyne, Paul biên tập (1989). Passions of the Renaissance. A History of Private Life. III. Arthur Goldhammer biên dịch. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-39977-3.

• “Modern History Sourcebook: Women Miners in English Coal Pits”. Fordham University. Truy cập ngày 9 tháng 11 năm 2019.

• Kawano, Satsuki (2005). “Japanese Bodies and Western Ways of Seeing in the Late Nineteenth Century”. Trong Masquelier, Adeline (biên tập). Dirt, Undress, and Difference: Critical Perspectives on the Body's Surface. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-21783-7.

• Lerner, Robert E. (1972). The Heresy of the Free Spirit in the Later Middle Ages. Berkeley, CA: University of California Press.

• Lindsay, James E. (2005). Daily Life in the Medieval Islamic World. Daily Life through History. Westport, Conn: Greenwood Press.

• Miles, Margaret R.; Lyon, Vanessa (2008). A Complex Delight: The Secularization of the Breast, 1350-1750. University of California Press. ISBN 978-0520253483.

• Walsh, Casey (9 tháng 3 năm 2018). “Virtuous Waters: Mineral Springs, Bathing, and Infrastructure in Mexico”. Bathing and Domination in the Early Modern Atlantic World. University of California Press. tr. 15–33. doi:10.1525/9780520965393-004. ISBN 978-0-520-96539-3. S2CID 243754145. Truy cập ngày 28 tháng 3 năm 2021.

• “Did people in the Middle Ages take baths?”. Medievalists.net. 13 tháng 4 năm 2013. Truy cập ngày 27 tháng 10 năm 2019.
• Bastian, Misty L (2005). “The Naked and the Nude: Historically Multiple Meanings of Oto (Undress) in Southeastern Nigeria”. Trong Masquelier, Adeline (biên tập). Dirt, Undress, and Difference: Critical Perspectives on the Body's Surface. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-21783-7.

• Bentley, Jerry H. (1993). Old World Encounters: Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507639-4.

• Hansen, Karen Tranberg (2004). “The World in Dress: Anthropological Perspectives on Clothing, Fashion, and Culture”. Annual Review of Anthropology. 33: 369–392. doi:10.1146/annurev.anthro.33.070203.143805. ISSN 0084-6570. ProQuest 199841144.

• Hutnyk, John (1 tháng 7 năm 1990). “Comparative Anthropology and Evans-Pritchard's Nuer Photography”. Critique of Anthropology. 10 (1): 81–102. doi:10.1177/0308275X9001000105. ISSN 0308-275X. S2CID 145594464.

• Jacobus X (1937). Untrodden fields of anthropology: by Dr. Jacobus(pseud.); based on the diaries of his thirty years' practice as a French government army-surgeon and physician in Asia, Oceania, America, Africa, recording his experiences, experiments and discoveries in the sex relations and the racial practices of the arts of love in the sex life of the strange peoples of four continents. 2. New York: Falstaff Press.

• Levine, Philippa (1 tháng 3 năm 2017). “Naked Natives and Noble Savages: The Cultural Work of Nakedness in Imperial Britain”. Trong Crosbie, Barry; Hampton, Mark (biên tập). The Cultural Construction of the British World. Manchester University Press. ISBN 978-1-78499-691-8.

• Olesen, Jan (2009). “'Mercyfull Warres Agaynst These Naked People': The Discourse of Violence in the Early Americas”. Canadian Review of American Studies. 39 (3): 253–72. doi:10.3138/cras.39.3.253.

• Masquelier, Adeline Marie (2005a). Dirt, Undress, and Difference Critical Perspectives on the Body's Surface. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 0253111536.

• Meredith, Martin (2014). Fortunes of Africa: A 5,000 Year History of Wealth, Greed and Endeavour. Simon and Schuster. tr. 72. ISBN 9781471135460.

• Miyoshi, Masao (2005). As We Saw Them: The First Japanese Embassy to the United States. Paul Dry Books. ISBN 978-1-58988-023-8.

• Stevens, Scott Manning (2003). “New World Contacts and the Trope of the 'Naked Savage”. Trong Elizabeth D. Harvey (biên tập). Sensible Flesh: On Touch in Early Modern Culture. University of Pennsylvania Press. tr. 124–140. ISBN 9780812293630.

• Strachey, William (1849) [composed c. 1612]. The Historie of Travaile into Virginia Britannia. London: Hakluyt Society. tr. 65. Truy cập ngày 5 tháng 1 năm 2019.

• Tallie, T. J. (2016). “Sartorial Settlement: The Mission Field and Transformation in Colonial Natal, 1850-1897”. Journal of World History. 27 (3): 389–410. doi:10.1353/jwh.2016.0114. ISSN 1045-6007. S2CID 151700116.

• Tcherkézoff, Serge (2008). “Sacred Cloth and Sacred Women. on Cloth, Gifts and Nudity in Tahitian First Contacts:: A Culture of 'Wrapping-In'”. First Contacts in Polynesia. The Samoan Case (1722-1848) Western Misunderstandings about Sexuality and Divinity. ANU Press. tr. 159–186. ISBN 978-1-921536-01-4. JSTOR j.ctt24h2mx.15.

• Vincent, Susan (2013). “From the Cradle to the Grave: Clothing and the early modern body”. Trong Sarah Toulalan & Kate Fisher (biên tập). The Routledge History of Sex and the Body: 1500 to the Present. Routledge. ISBN 978-0-415-47237-1.

• Wiener, Margaret (2005). “Breasts. (Un)Dress, and Modernist Desires in Balinese-Tourist Encounter”. Trong Masquelier, Adeline (biên tập). Dirt, Undress, and Difference: Critical Perspectives on the Body's Surface. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-21783-7.

• Zamora, Margarita (1990). “Abreast of Columbus: Gender and Discovery”. Cultural Critique (17): 127–149. doi:10.2307/1354142. ISSN 0882-4371. JSTOR 1354142.
• Adiv, Naomi (2015). “Paidia meets Ludus: New York City Municipal Pools and the Infrastructure of Play”. Social Science History. 39 (3): 431–452. doi:10.1017/ssh.2015.64. ISSN 0145-5532. S2CID 145107499. ProQuest 1986368839.

• Andreatta, David (22 tháng 9 năm 2017). “When boys swam nude in gym class”. Democrat and Chronicle.

• Booth, Douglas (1997). “Nudes in the Sand and Perverts in the Dunes”. Journal of Australian Studies. 21 (53): 170–182. doi:10.1080/14443059709387326. ISSN 1444-3058.

• Brecher, W. Pucl (2018). “Contested Utopias”. Asian Ethology. 77 (1/2): 33–56. JSTOR 26604832.

• Cohen, Beth (2003). “Divesting the Female Breast of Clothes in Classical Sculpture”. Trong Ann Olga Koloski-Ostrow; Claire L. Lyons (biên tập). Naked Truths: Women, Sexuality and Gender in Classical Art and Archaeology. Routledge. ISBN 978-1-134-60386-2.

• Darcy, Jane (3 tháng 7 năm 2020). “Promiscuous throng: The 'indecent' manner of sea-bathing in the nineteenth century”. TLS. Times Literary Supplement (6118): 4–6. ISSN 0307-661X. Bản mẫu:Gale.

• Dickinson, Edward Ross (1 tháng 1 năm 2011). “Must We Dance Naked?; Art, Beauty, and Law in Munich and Paris, 1911-1913”. Journal of the History of Sexuality. Bản mẫu:Gale.

• Dillinger, Hannah (28 tháng 4 năm 2019). “When Boys Swam Naked”. Greenwich. Associated Press. Truy cập ngày 19 tháng 11 năm 2019.

• Downs, James F. (1 tháng 12 năm 1990). “Nudity in Japanese Visual Media: A Cross-Cultural Observation”. Archives of Sexual Behavior. 19 (6): 583–594. doi:10.1007/BF01542467. ISSN 0004-0002. PMID 2082862. S2CID 45164858. Truy cập ngày 25 tháng 7 năm 2019.

• Eng, Monica (10 tháng 9 năm 2017). “Baring It All: Why Boys Swam Naked in Chicago Schools”. WBEZ.

• Farrow, Abbie (16 tháng 2 năm 2016). “The History of Men's Swimwear”. Simply Swim UK. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2020.

• Gage, Stephen (1926). “Swimming Pools and Other Public Bathing Places”. American Journal of Public Health. 16 (12): 1186–1201. doi:10.2105/AJPH.16.12.1186. PMC 1321491. PMID 18012021.

• Hashim, Yusuf (24 tháng 9 năm 2014). “Fresh Blood Anyone ? Breakfast with the Suris of Surma in Ethiopia”. PhotoSafari. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2022.

• Holson, Laura M. (31 tháng 8 năm 2018). “How Burning Man Has Evolved Over Three Decades”. The New York Times. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2020.

• Horwood, Catherine (1 tháng 12 năm 2000). “'Girls who arouse dangerous passions': women and bathing, 1900-39”. Women's History Review. 9 (4): 653–673. doi:10.1080/09612020000200265. ISSN 0961-2025. S2CID 142190288.

• Krüger, A.; Krüger, F.; Treptau, S. (2002). “Nudism in Nazi Germany: Indecent Behaviour or Physical Culture for the Well-Being of the Nation”. The International Journal of the History of Sport. 19 (4): 33–54. doi:10.1080/714001799. S2CID 145116232.

• Layng, Anthony (1998). “Confronting the Public Nudity Taboo”. USA Today Magazine. 126 (2634): 24.

• LeValley, Paul (2017). “Nude Swimming in School”. Nude & Natural. 37 (1). Truy cập ngày 17 tháng 12 năm 2019.

• McCombs, Phil (22 tháng 11 năm 1996). “Kids in the Locker Room Discomfort Over Mixed Nudity at the Y”. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Truy cập ngày 12 tháng 10 năm 2020.

• McShane, Ian (2009). “The Past and Future of Local Swimming Pools”. Journal of Australian Studies. 33 (2): 195–208. doi:10.1080/14443050902883405. S2CID 153913329.

• Manaev, Georgy; Chalyan, Daniel (14 tháng 5 năm 2018). “How Sexual Revolution Exploded (and Imploded) across 1920s Russia”.

• Mann, Channing (1963). “Swimming Classes in Elementary Schools on a City-Wide Basis”. Journal of Health, Physical Education, Recreation. 34 (5): 35–36. doi:10.1080/00221473.1963.10621677.

• Markowitz, Eric (29 tháng 4 năm 2014). “Until Fairly Recently, The YMCA Actually Required Swimmers To Be Nude”. Vocativ. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 8 năm 2019. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2021.

• Miller, Timothy (1999). The 60s communes: hippies and beyond. Syracuse, NY: Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2811-8.

• Nootbaar, Julie Joy (2011). “Japan in the Bath: The Significance of Bathing in Japanese Culture, With Observations by Euro-American Visitors From the Late 19th Century to Today”. Japan Studies Association Journal. 9: 75–89. ISSN 1530-3527.
• Perkin, H. J. (1 tháng 6 năm 1976). “The 'Social Tone' of Victorian Seaside Resorts in the North-West”. Northern History. 11 (1): 180–194. doi:10.1179/nhi.1976.11.1.180. ISSN 0078-172X.

• Perrot, Michelle biên tập (1990). From the Fires of Revolution to the Great War. A History of Private Life. Arthur Goldhammer biên dịch. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-39978-1.

• Posner, Richard A.; Silbaugh, Katharine B. (1996). A Guide to America's Sex Laws. University of Chicago Press. ISBN 9780226675640.

• Prost, Antoine; Vincent, Gérard biên tập (1991). Riddles of Identity in Modern Times. A History of Private Life. V. Arthur Goldhammer biên dịch. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-39979-X.

• Rasmussen, Susan J. (2013). “Re-Casting the Veil: Situated Meanings of Covering”. Culture & Psychology. 19 (2): 237–58. doi:10.1177/1354067X13478989. S2CID 145365720.

• Rogers, Elizabeth Lindsey (22 tháng 9 năm 2017). “Public Swim”. Prairie Schooner. 91 (3): 104–121. ISSN 0032-6682. Bản mẫu:Gale.

• Scheuch, Manfred (2004). Nackt; Kulturgeschichte eines Tabus im 20. Jahrhundert [Nudity: A Cultural History of a taboo in the 20th century] (bằng tiếng Đức). Vienna: Christian Brandstätter Verlag. ISBN 978-3-85498-289-0.

• Senelick, Richard (3 tháng 2 năm 2014). “Men, Manliness, and Being Naked Around Other Men”. The Atlantic.

• Siegelbaum, Lewis H. (1992). Soviet State and Society Between Revolutions, 1918-1929. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36987-9.

• Sinkkonen, Jari (2013). “The Land of Sauna, Sisu, and Sibelius – An Attempt at a Psychological Portrait of Finland”. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies. 10 (1): 49–52. doi:10.1002/aps.1340.

• Smithers, Rebecca (21 tháng 12 năm 1999). “Curtains for schools' communal showers”. The Guardian.

• Stanton, Martin (1983). “Sea Bathing at Margate”. History Today. 33 (7): 21–25. ISSN 0018-2753. PMID 11620189.

• Sterba, James (3 tháng 9 năm 1974). “Nudity Increases in America”. The New York Times.

• Toepfer, Karl Eric (1997). Empire of Ecstasy: Nudity and Movement in German Body Culture, 1910-1935. University of California Press. ISBN 9780520918276.

• Vreeland, Diana (1970). “Beauty Bulletin: The Black Monokini”. Vogue. 156 (9): 152–153. ISSN 0042-8000. Truy cập ngày 27 tháng 4 năm 2021.

• Weaver, Fran (8 tháng 10 năm 2010). “Seeking the real Finnish Sauna”. This is Finland. Truy cập ngày 7 tháng 10 năm 2011.

• White, Cameron (1 tháng 7 năm 2007). “"Save Us from the Womanly Man": The Transformation of the Body on the Beach in Sydney, 1810 to 1910”. Men and Masculinities. 10 (1): 22–38. doi:10.1177/1097184X07299328. ISSN 1097-184X. S2CID 145064720.

• Williams, Marilyn Thornton (1991). Zane L. Miller; Henry D. Shapiro (biên tập). Washing 'The Great Unwashed' Public Baths in Urban America, 1840–1920. Urban Life and Urban Landscape Series. Columbus: Ohio State University Press.

• Wiltse, Jeffrey (2003). “Contested waters: A History of Swimming Pools in America”. ProQuest Dissertations & Theses Global. ProQuest 305343056.

• Wright, Ellen (3 tháng 7 năm 2015). “Spectacular Bodies: The Swimsuit, Sexuality and Hollywood”. Sport in History. 35 (3): 441–463. doi:10.1080/17460263.2015.1072578. hdl:2086/11217. ISSN 1746-0263. S2CID 162727186.

• “Male Nude Swimming”. Historical Archives – Male Nude Swimming. Truy cập ngày 8 tháng 11 năm 2019.

• “Nudism”. Grinnell University: Subcultures and Sociology. Truy cập ngày 17 tháng 11 năm 2019.

• “Young Swimmers in Championships”. The New York Times. 18 tháng 4 năm 1909. tr. 30. Truy cập ngày 17 tháng 11 năm 2015 – qua Newspaper Archive.

Xem thêm

• Khỏa thân
• Ảnh khỏa thân
• Khỏa thân trong tôn giáo
• Khỏa thân và tình dục
• Biểu tình khỏa thân
• Áo tắm trong văn hóa đại chúng
• Người mẫu ảnh
• Người mẫu quảng cáo
• Người mẫu webcam