Barok wileński

Barok wileński (szkoła wileńska) – kierunek architektury barokowej występujący najliczniej na terenach północno-wschodniej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Wileńszczyzna, Białoruś (kościół i klasztor w Berezweczu, budowle sakralne w Mińsku, Witebsku, Iwieńcu, Borunach itd.) oraz Inflanty polskie) oraz incydentalnie w południowo-wschodnich częściach Korony Królestwa Polskiego. Najbardziej znanym architektem szkoły był Jan Krzysztof Glaubitz. Inni architekci tworzący w tym stylu to Antonio Paracca, Ludwik Hryncewicz (twórca m.in. kościoła w Wołyńcach i fasady kościoła Misjonarzy w Wilnie), Aleksander Osikiewicz, B. Kosiński, Owsiukiewicz, Johannes Tobias de Dyderstein, Johann Wilhelm Frezer, Abraham Wuertzner, Joachim Herdegen, ks. Tomasz Żebrowski.

Cechy

Cechą charakterystyczną szkoły wileńskiej są wysokie i bardzo smukłe wieże, w których każda kondygnacja jest opracowana w odmienny sposób, a całość jest zwieńczona niewielką kopułką. Na każdej kondygnacji znajdował się wysoki i wąski otwór. Drugą cechą, rozwiniętą w późniejszym okresie, jest wycinanie w murze fantazyjnych w zarysie otworów okien i drzwi, która to cecha była też stosowana w północnych Włoszech oraz w Kalabrii i na Sycylii. Trzecią cechą szkoły było stosowanie skomplikowanych falowań ścian w szczytach i fasadach. Budowle wznoszono zazwyczaj na prostych rzutach[1].

Realizacje

Za pierwszą realizację szkoły uważa się kościół karmelitów Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Głębokiem (1730–1735) proj. J.K. Glaubitz. Następne to m.in.:

Budynki wybudowane lub przebudowane w XX w. nawiązujące do baroku wileńskiego[2]

  • Kościół św. Katarzyny w Wilnie
    Kościół św. Katarzyny w Wilnie
  • Kościół Augustianów w Wilnie
    Kościół Augustianów w Wilnie
  • Kościół Misjonarzy w Wilnie
    Kościół Misjonarzy w Wilnie
  • Kościół w Werkach pod Wilnem
    Kościół w Werkach pod Wilnem
  • Wrota bazyliańskie w Wilnie
    Wrota bazyliańskie w Wilnie
  • Sobór św. Zofii w Połocku
  • Kościół św. Jakuba i Filipa w Wilnie
    Kościół św. Jakuba i Filipa w Wilnie
  • Cerkiew św. Trójcy w Wilnie
    Cerkiew św. Trójcy w Wilnie
  • Cerkiew św. Mikołaja w Wilnie (przed przebudową w XIX w.)
    Cerkiew św. Mikołaja w Wilnie (przed przebudową w XIX w.)
  • Kościół Wszystkich Świętych w Wilnie
    Kościół Wszystkich Świętych w Wilnie
  • Kaplica w Ponarach
    Kaplica w Ponarach
  • Kościół Bernardynek w Mińsku
    Kościół Bernardynek w Mińsku
  • Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zdzięciole
    Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zdzięciole
  • Kościół św. Michała Archanioła i św. Jana Chrzciciela w Jeźnie
    Kościół św. Michała Archanioła i św. Jana Chrzciciela w Jeźnie
  • Cerkiew bazyliańska w Berezweczu (zburzona)
    Cerkiew bazyliańska w Berezweczu (zburzona)
  • Kościół karmelitów w Głębokiem
    Kościół karmelitów w Głębokiem
  • Kościół św. Andrzeja w Słonimiu
    Kościół św. Andrzeja w Słonimiu
  • Kościół Jezuitów w Pińsku (zburzony)
    Kościół Jezuitów w Pińsku (zburzony)
  • Cerkiew bazyliańska w Witebsku (po lewej) i kościół św. Antoniego (po prawej)
    Cerkiew bazyliańska w Witebsku (po lewej) i kościół św. Antoniego (po prawej)
  • Cerkiew Opieki Matki Bożej w Tołoczynie
    Cerkiew Opieki Matki Bożej w Tołoczynie
  • Kościół NMP w Smolanach
    Kościół NMP w Smolanach
  • Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Datnowie
    Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Datnowie
  • Kościół św. Michała Archanioła w Wierzbołowie (zburzony)
    Kościół św. Michała Archanioła w Wierzbołowie (zburzony)
  • Cerkiew Trójcy Świętej w Wolnej
    Cerkiew Trójcy Świętej w Wolnej
  • Kościół Franciszka Ksawerego w Kownie
    Kościół Franciszka Ksawerego w Kownie
  • Kościół Przemienienia Pańskiego w Hermanowiczach
    Kościół Przemienienia Pańskiego w Hermanowiczach
  • Kościół św. Trójcy w Stokliszkach
    Kościół św. Trójcy w Stokliszkach
  • Kościół św. Jana w Wasiliszkach
    Kościół św. Jana w Wasiliszkach
  • Kościół Trójcy Świętej w Łyskowie
    Kościół Trójcy Świętej w Łyskowie
  • Kościół św. Stefana w Połocku (zburzony)
    Kościół św. Stefana w Połocku (zburzony)
  • Kościół Serca Jezusowego w Wilnie (Wizytek)
    Kościół Serca Jezusowego w Wilnie (Wizytek)
  • Klasztor Bazylianów w Buczaczu
    Klasztor Bazylianów w Buczaczu
  • Kościół św. Michała Archanioła w Łużkach
    Kościół św. Michała Archanioła w Łużkach
  • Cerkiew Objawienia Pańskiego w Żyrowicach
    Cerkiew Objawienia Pańskiego w Żyrowicach
  • Kościół św. Dominika w Posinie
    Kościół św. Dominika w Posinie
  • Cerkiew w Torokaniach (zburzona)
    Cerkiew w Torokaniach (zburzona)
  • Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lucynie
    Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lucynie
  • Kościół św. Trójcy w Głębokiem
    Kościół św. Trójcy w Głębokiem
  • Kościół św. Michała Archanioła w Oszmianie
    Kościół św. Michała Archanioła w Oszmianie
  • Kościół Przemienienia Pańskiego w Krewie
    Kościół Przemienienia Pańskiego w Krewie
  • Hajna (wieś) (zburzony)
    Hajna (wieś) (zburzony)
  • Druja - kościół Bernardynów
    Druja - kościół Bernardynów
  • Kościół w Piedruji
    Kościół w Piedruji
  • Druja - kościół Dominikanów
    Druja - kościół Dominikanów
  • Boruny - cerkiew
    Boruny - cerkiew
  • Sobór Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Witebsku
  • kościół w Zabiałłach-Wołyńcach
    kościół w Zabiałłach-Wołyńcach
  • Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Witebsku

Literatura

  • Stanisław Lorentz, Jan Krzysztof Glaubitz – architekt wileński XVIII wieku, Warszawa 1937.
  • Mariusz Karpowicz, Sztuka Polska XVIII wieku, Warszawa 1986, s. 91-95.
  • Mariusz Karpowicz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa, 2012; ISBN 978-83-63580-10-0
  • Dorota Piramidowicz, Wpływ wileńskiego baroku na architekturę i wyposażenie kościoła bernardynów w Grodnie, „Biuletyn Historii Sztuki”, nr 3-4, R. LXXIII, 2011, s. 439-452, il. 1-13.
  • Тамара Габрусь, Стылістычныя аспекты архітэктуры віленскага барока, [w:] Барока ў беларускай культуры і мастацтве (red. В. Ф. Шматава), Мн., 1998., s. 14-166.
  • Drema Vladas, Materiały do historii sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jan Krzysztof Glaubitz, Jan Hedel, Jan Melich, Biuletyn Historii Sztuki, XLII: 1980, nr 1.
  • Pałubicki Jerzy, Informacja o pobycie Jana Krzysztofa Glaubitza w Gdańsku, „Biuletyn Historii Sztuki”, XLII: 1980, nr 1.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zob.: Film dokumentalny "Barok Wileński" Włodzimierza Szpaka (1988).
  2. ↑ Barbara Jagielska: Barok wileński w XX wieku Głębokie, Oszmiana, Krewo. Universitätsbibliothek Heidelberg. [dostęp 2015-11-16]. (pol.).